Niemand is slechts één kenmerk

 

Erving Goffman – Stigma (1963)

In Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity onderzoekt de Canadese socioloog Erving Goffman hoe mensen die afwijken van de sociale norm worden behandeld en welke gevolgen dat heeft voor hun identiteit. Het boek geldt als een mijlpaal in de sociologie omdat het laat zien hoe stigmatisering niet alleen individuen raakt, maar ook de samenleving als geheel verandert.

Goffman definieert stigma als een kenmerk dat een persoon diskwalificeert van volledige sociale acceptatie. Dat kan zichtbaar zijn, zoals een lichamelijke beperking of huidskleur, of onzichtbaar, zoals psychische aandoeningen, een strafblad of seksuele oriëntatie. Stigma ontstaat wanneer dit kenmerk wordt verbonden aan negatieve stereotypen. Het individu wordt daardoor niet langer als volwaardig persoon gezien, maar gereduceerd tot het ene kenmerk dat “anders” maakt.

Goffman onderscheidt drie typen stigma: lichamelijke afwijkingen, karaktergerelateerde stigma’s (bijvoorbeeld verslaving, armoede of werkloosheid) en “tribale” stigma’s, die voortkomen uit etniciteit, religie of sociale afkomst. Wat deze vormen gemeen hebben, is dat ze het sociale contact fundamenteel beïnvloeden. Gestigmatiseerden leven vaak in een spanningsveld tussen hoe zij zichzelf zien en hoe de samenleving hen ziet.

Een belangrijk deel van het boek gaat over strategieën waarmee mensen met stigma omgaan: het verbergen van het kenmerk, het zoeken naar lotgenoten, of het ontwikkelen van “covering” – manieren om het stigma minder zichtbaar te maken. Maar Goffman benadrukt dat de verantwoordelijkheid niet bij het individu ligt: stigma is een sociaal proces dat door interactie en machtsverhoudingen in stand wordt gehouden.

De kernboodschap is dat stigma niet gaat over afwijkingen zelf, maar over hoe samenlevingen ermee omgaan. Stigma is een sociale constructie die groepen buitensluit, discriminatie legitimeert en waardigheid aantast. Een rechtvaardige samenleving kan daarom alleen bestaan waar mensen niet tot één kenmerk worden teruggebracht, maar in hun volledige menselijkheid worden erkend.