Bouwen aan vertrouwen. Democratie, rechtsstaat en rechtsgevoel

 Herman Tjeenk Willink, voormalig vicepresident van de Raad van State en oud-informateur, waarschuwt in Bouwen aan vertrouwen dat de Nederlandse democratie en rechtsstaat niet vanzelfsprekend zijn. Ze staan onder druk door een steeds technocratischer politiek klimaat, groeiende polarisatie, economische ongelijkheid en een toenemend wantrouwen van burgers tegenover instituties.

Rechtsstaat en democratie als fundamenten

Tjeenk Willink benadrukt dat de democratische rechtsstaat meer is dan een institutioneel bouwwerk: het is een levend systeem dat stoelt op vertrouwen. Politiek gaat niet alleen om regels en procedures, maar vooral om de vraag hoe burgers zich kunnen herkennen in het handelen van de staat. Rechtsstatelijke waarden – menswaardigheid, gelijkheid, solidariteit en rechtvaardigheid – vormen daarbij de morele grondslag.

De erosie van vertrouwen

Volgens Tjeenk Willink heeft de Nederlandse politiek zich de afgelopen decennia te veel ontwikkeld in technocratische richting. Besluiten worden vaak gereduceerd tot “doelmatigheid” en “kosten-baten”-afwegingen, terwijl het gesprek over waarden en de menselijke maat naar de achtergrond is verdwenen. Dit voedt het gevoel dat burgers niet worden gehoord en dat instituties eerder instrumenten van macht dan van bescherming zijn.

Het toeslagenschandaal noemt hij een pijnlijke illustratie van deze erosie: burgers die juist bescherming behoorden te krijgen, werden slachtoffer van een systeem dat de menselijke maat volledig verloor.

De rol van instituties en politici

Tjeenk Willink ziet instituties – regering, parlement, rechtspraak en onafhankelijke organen – als essentiële checks and balances. Maar hun legitimiteit hangt af van de bereidheid van politici om verantwoordelijkheid te nemen en te handelen vanuit een breder moreel kompas dan louter korte termijn belangen. Politiek leiderschap moet gaan over visie en waarden, niet alleen over management.

Samenleving en burgerschap

Burgers spelen een centrale rol. Democratie is geen toeschouwerssport: zij vraagt actieve deelname, betrokkenheid en het vermogen om verantwoordelijkheid te nemen. Burgers moeten ervaren dat hun stem verschil maakt en dat ze deel uitmaken van een groter geheel. Dat vraagt om een politieke cultuur van dialoog, luisteren en wederzijds vertrouwen.

De kernboodschap

“Bouwen aan vertrouwen” is geen eenmalige actie, maar een continu proces. Het vraagt om:

  • Politieke moed om waarden centraal te stellen.

  • Sterke instituties die onafhankelijk en betrouwbaar functioneren.

  • Burgers die zich betrokken voelen en daadwerkelijk invloed ervaren.

Alleen door die combinatie kan de democratische rechtsstaat toekomstbestendig blijven.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen