De kunst van menselijk bloeien

 Aristoteles’ Ethica Nicomachea en de weg naar een rechtvaardige samenleving

Wat maakt een samenleving rechtvaardig en menselijk? Het is een vraag die politici, denkers en burgers al eeuwenlang bezighoudt. Aristoteles stelde diezelfde vraag ruim 2.300 jaar geleden in zijn Ethica Nicomachea, een van de invloedrijkste werken uit de westerse filosofie. Zijn antwoord klinkt verrassend actueel: een goed leven draait niet om bezit of macht, maar om menselijke bloei – eudaimonia.

Eudaimonia betekent meer dan geluk of plezier. Het gaat om een duurzame toestand van goed leven, waarin de mens zichzelf ontplooit in harmonie met anderen. Die bloei wordt bereikt door deugdzaam handelen. Deugd, zo leerde Aristoteles, is niet een abstract idee, maar een houding die steeds het midden houdt tussen uitersten. Moed ligt tussen lafheid en roekeloosheid, vrijgevigheid tussen gierigheid en verspilling. Het is de kunst om in concrete situaties de juiste balans te vinden.

Een mens wordt niet geboren als deugdzaam; deugd moet worden geoefend. Door opvoeding, voorbeeld en herhaling leren we verantwoordelijkheid te nemen, maat te houden en recht te doen aan anderen. Hierin ligt ook de kern van wat samenleven mogelijk maakt. Aristoteles noemt rechtvaardigheid de hoogste deugd. Rechtvaardigheid ordent de samenleving, verdeelt kansen en lasten eerlijk en herstelt onrecht waar het is aangericht. Zonder rechtvaardigheid valt een gemeenschap uiteen.

Maar rechtvaardigheid alleen is niet genoeg. Mensen kunnen pas bloeien als zij ingebed zijn in relaties van vertrouwen en erkenning. Daarom benadrukt Aristoteles het belang van vriendschap – niet alleen uit nut of plezier, maar vooral de vriendschap die ontstaat uit waardering voor elkaars karakter en deugd. Zulke vriendschap vormt de lijm van de samenleving: zij schept onderlinge verbondenheid en maakt politiek meer dan een strijd om macht.

Om samenlevingen goed te leiden, is er volgens Aristoteles meer nodig dan regels en wetten. Nodig is praktische wijsheid (phronèsis): het vermogen om in een specifieke context te zien wat rechtvaardig, menselijk en proportioneel is. Politiek en bestuur zijn geen mechaniek, maar vergen inzicht in de menselijke maat.

De les van Aristoteles is indringend en eenvoudig tegelijk. Een samenleving is rechtvaardig en menselijk wanneer zij de voorwaarden schept voor de bloei van ieder individu. Dat vraagt om rechtvaardigheid in verdeling en herstel, om leiderschap dat wijsheid paart aan redelijkheid, en om een cultuur van vriendschap en verbondenheid.

Daarmee laat Aristoteles zien dat een rechtvaardige samenleving geen droom is, maar een opdracht: een voortdurend oefenen in balans, menselijkheid en verantwoordelijkheid. Een samenleving die dit begrijpt, geeft haar burgers de ruimte om werkelijk te bloeien – en dat is, toen en nu, de hoogste vorm van geluk.



Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen