De kwetsbare leegte van de macht: Claude Lefort over democratie, totalitarisme en het wezen van politiek

 Claude Lefort (1924–2010), een invloedrijk Frans politiek filosoof, heeft met zijn werk diepgaand bijgedragen aan het begrijpen van de kwetsbaarheid én kracht van democratie. In de boeken Democratie en totalitarisme en Wat is politiek? onderzoekt hij niet alleen de structuur van moderne democratieën en totalitaire regimes, maar vooral wat politiek in essentie betekent. Zijn centrale stelling: democratie is een open, conflictueus en fundamenteel onzekere manier van samenleven — en precies daarin ligt haar waarde.

📘 1. Democratie en totalitarisme — Een analyse van macht en haar symboliek

⚖️ Wat is het verschil tussen democratie en totalitarisme?

Lefort stelt dat democratie en totalitarisme fundamenteel verschillende manieren zijn om de verhouding tussen macht, recht en kennis te organiseren.

🪑 Macht in de democratie: “de plek van de macht is leeg”

In de moderne democratie is macht institutioneel georganiseerd, maar symbolisch ‘leeg’. Er is geen persoon of klasse die ‘de macht’ belichaamt. De zetel van de macht is altijd tijdelijk bezet, via verkiezingen en het spel van wisselende meerderheden.

🗣️ Lefort: “In de democratie is de plaats van de macht een lege plaats.”

Dat betekent dat macht in een democratie continu betwistbaar en veranderlijk is. Er bestaat geen absolute waarheid, en er is ruimte voor pluraliteit, meningsverschillen en politieke strijd.

🚫 Macht in het totalitarisme: één lichaam, één waarheid

In tegenstelling tot de democratie, belichaamt het totalitaire regime de macht in één persoon, partij of ideologie. De macht is niet leeg, maar bezet. Er is slechts één waarheid, één recht, één stem. De samenleving wordt voorgesteld als een éénvormig lichaam waarin alle delen een vaste plaats hebben — zonder ruimte voor verschil of conflict.

Totalitarisme streeft naar het verdwijnen van sociale verdeeldheid. Alle instituties, sociale relaties en zelfs de individuele identiteit worden geïntegreerd in een allesomvattend systeem. De staat is alomtegenwoordig. Recht wordt ondergeschikt aan macht, en kennis aan ideologie.

🛑 “Totalitarisme is het verdwijnen van de publieke ruimte.”

📘 2. Wat is politiek? — Politiek als conflict en onbepaaldheid

In Wat is politiek? keert Lefort terug naar de fundamentele vraag: Wat maakt iets politiek? En hoe kunnen we de ruimte van politiek begrijpen zonder die te reduceren tot procedures of machtstechniek?

🔍 Politiek is het organiseren van onenigheid

Voor Lefort is politiek geen neutraal beheersinstrument, maar een ruimte waarin mensen met verschillende belangen, visies en identiteiten samenleven — en met elkaar botsen. Politiek bestaat niet om harmonie te garanderen, maar om het conflict leefbaar te maken.

🗣️ “Politiek ontstaat daar waar verdeeldheid erkend wordt als constitutief voor het samenleven.”

In die zin is politiek de institutionalisering van onenigheid. Het gaat niet om het wegwerken van verschil, maar om het mogelijk maken van legitiem meningsverschil binnen een gedeeld kader.

🧭 De betekenis van ‘het politieke’

Lefort maakt onderscheid tussen “de politiek” (la politique) — het concrete spel van partijen, beleid, en macht — en “het politieke” (le politique): de diepere ordening van het samenleven, de symbolische structuren die bepalen wie mag spreken, wie erkend wordt, wat telt als waarheid, en wat niet.

Politiek is dus niet alleen wat politici doen, maar ook de manier waarop een samenleving zichzelf begrijpt: hoe ze betekenis geeft aan macht, wet, identiteit en verschil.

🧠 Leforts originele bijdrage

Wat Lefort bijzonder maakt, is dat hij niet zegt: “Democratie is beter omdat het efficiënter of menselijker is.” Nee, zijn punt is: de waarde van democratie zit juist in haar onzekerheid, onvolledigheid en openheid. Democratie erkent dat er geen eindpunt is, geen ultieme waarheid, geen definitief antwoord op de vraag wat ‘goed’ is.

En juist daarom is democratie altijd kwetsbaar. Want wanneer mensen verlangen naar zekerheid, eenheid, of de illusie van pure waarheid, dan wordt de verleiding van het totalitaire groot.

🛡️ Democratie is geen systeem dat alles oplost. Maar het is wél het enige systeem dat openlaat wat een samenleving moet zijn.


🔗 Verbinding met de campagne #MenselijkNederland

De campagne #MenselijkNederland staat pal in de democratische traditie die Lefort verdedigt. Ze deelt de overtuiging dat democratie niet draait om orde en beheersing, maar om ruimte voor verschil, zorg, kwetsbaarheid en waardigheid.

  • Waar Lefort stelt dat macht tijdelijk en betwistbaar moet blijven, vraagt #MenselijkNederland om inclusieve besluitvorming en mensgericht beleid.
  • Waar Lefort pleit voor erkenning van pluraliteit, kiest #MenselijkNederland voor empathie, mensenrechten en menselijke waardigheid als richtsnoer.
  • Waar Lefort waarschuwt tegen totalitaire neigingen in de moderne politiek, biedt de campagne een alternatief: een democratie met morele moed en openheid voor de ander.

Democratie is volgens Lefort geen afgebakend bouwwerk, maar een levend, open proces dat elke dag opnieuw moet worden verdedigd en vormgegeven. De campagne #MenselijkNederland wil die democratische ruimte weer vullen met wat politiek nodig heeft om rechtvaardig en menselijk te zijn: verbeelding, zorg, verbinding en verantwoordelijkheid.

🟠 #MenselijkNederland – voor een democratie die het verschil durft te verdragen, en de mens centraal stelt.

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen