Een rechtvaardig en menselijk Nederland – Algemene uitgangspunten

  “Stel je een land voor waar niemand buiten de cirkel van zorg valt.”

 

Een duurzame, rechtvaardige en menswaardige samenleving vraagt om een overkoepelende visie die alle beleidsterreinen met elkaar verbindt. Die visie is niet willekeurig: zij wortelt in de kernwaarden die ons land al generaties dragen en die nu opnieuw richting moeten geven.

• Menselijkheid betekent dat mensen nooit worden gereduceerd tot middelen of cijfers, maar altijd als doel op zichzelf worden gezien.
• Rechtvaardigheid betekent dat lasten en kansen eerlijk worden verdeeld, en dat de samenleving haar zwaksten beschermt.
• Vrijheid betekent dat iedereen, ongeacht achtergrond, zijn leven kan vormgeven zonder angst of uitsluiting.
• Gelijkheid garandeert dat niemand wordt achtergesteld door afkomst, gender of overtuiging.
• Broederschap herinnert ons eraan dat we pas sterk zijn wanneer we elkaar dragen en niet tegen elkaar worden uitgespeeld.
• En de rechtsstaat is het fundament dat ervoor zorgt dat deze waarden niet afhankelijk zijn van de grillen van de meerderheid, maar voor ieder mens gelden.

Deze visie is dus geen technocratisch plan, maar een moreel kompas dat richting geeft aan politiek, bestuur en dagelijks samenleven.

 

1 Menselijkheid als maatstaf: beleid getoetst op menselijke waardigheid.

 De mens staat centraal, niet als middel tot een economisch doel, maar als doel op zich. Dit principe, dat al bij de filosoof Immanuel Kant te vinden is (“handel zo dat je de mens altijd ook als doel, nooit louter als middel behandelt”), vormt de kern van een rechtvaardige samenleving. Beleidskeuzes mogen nooit louter afgemeten worden aan groei in het bruto binnenlands product of aan economische efficiëntie, maar moeten altijd getoetst worden op hun effecten op menselijke waardigheid, welzijn en gelijke kansen.

Dat betekent bijvoorbeeld dat arbeidsmigranten niet enkel gezien mogen worden als goedkope arbeidskrachten, maar als mensen met rechten, dromen en gezinnen. Dat ouderen niet slechts “kostenposten” in de zorg zijn, maar individuen met een waardig leven achter en voor zich. Dat jongeren niet alleen beoordeeld worden op hun toekomstige bijdrage aan de economie, maar ook recht hebben op een gezonde, veilige en kansrijke jeugd.

Te vaak zien we hoe beleid vooral wordt onderbouwd met macro-economische cijfers: groei, werkgelegenheid, koopkrachtplaatjes. Natuurlijk zijn deze cijfers belangrijk, maar ze vertellen niet het hele verhaal. Een stijgende economie kan samengaan met groeiende ongelijkheid. Hogere productiviteit kan samengaan met meer stress en burn-outs. Een dalend overheidstekort kan samengaan met uitgeklede publieke voorzieningen. Wanneer de mens wordt gereduceerd tot middel, verdwijnt het zicht op de werkelijke betekenis van beleid voor het dagelijkse leven.

Daarom is het noodzakelijk om bij elk beleidsvoorstel expliciet de vraag te stellen: wat betekent dit voor de menselijke waardigheid, voor welzijn, voor de kansengelijkheid van mensen? Doet dit recht aan de kwetsbaren in de samenleving? Geeft het jongeren perspectief? Waarborgt het dat niemand buiten de boot valt?

Een samenleving die de mens centraal stelt, herkent dat niet alles meetbaar is in cijfers. Waardigheid is niet te vangen in procenten. Verbondenheid laat zich niet uitdrukken in marktaandelen. En vertrouwen kan niet worden gecreëerd door spreadsheets. Het gaat om de vraag of mensen zich gezien, gehoord en gewaardeerd voelen.

Dit perspectief verandert de logica van politiek en beleid. Het gaat dan niet langer om de vraag: “Wat levert dit op in economische termen?”, maar om de vraag: “Wat betekent dit voor mensen?” Dat is geen romantisch ideaal, maar een praktische noodzaak. Want beleid dat de menselijke maat negeert, loopt vroeg of laat vast in wantrouwen, protesten en maatschappelijke ontwrichting. De toeslagenaffaire is daarvan een pijnlijk voorbeeld: efficiënte systemen en strakke regels werden belangrijker gevonden dan menselijke rechtvaardigheid – met desastreuze gevolgen.

Een voorbeeld: In het debat over arbeidsmigratie ligt de nadruk vaak op economische baten voor werkgevers en de staat. Maar het menselijk perspectief – huisvesting, integratie, gezinsleven – raakt onderbelicht. Een integrale visie stelt dat beleid niet mag blijven steken bij economische calculaties, maar moet waarborgen dat mensen in waardigheid kunnen leven, ongeacht hun herkomst of positie.

Een rechtvaardig Nederland stelt daarom de mens altijd centraal, niet als middel maar als doel. Alleen dan kunnen vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid werkelijk betekenis krijgen in het dagelijks leven.

 

2 Empathie en eerlijkheid als politieke leidraad

 Empathie en eerlijkheid zijn onmisbare kernwaarden van goed beleid. Empathie betekent dat beleid oog heeft voor de positie van anderen – niet alleen voor de meerderheid, maar ook voor minderheden en kwetsbare groepen die vaak het hardst geraakt worden. Eerlijkheid vergt transparantie over keuzes en gevolgen, zowel bij successen als bij tekortkomingen. Samen vormen zij de morele kompasnaald die beleid menselijk houdt.

De coronacrisis liet pijnlijk zien hoe groot het belang van empathie is. Ouderen in verpleeghuizen werden geïsoleerd en afgesneden van hun geliefden, soms maandenlang. Mensen in vitale maar laagbetaalde beroepen – schoonmakers, supermarktmedewerkers, pakketbezorgers – hadden geen luxe van thuiswerken en liepen een veel hoger risico om besmet te raken. Voor gezinnen met kleine woningen of zonder digitale middelen werd onderwijs op afstand een bron van ongelijkheid. Empathisch beleid zou betekenen dat deze groepen niet worden vergeten in de besluitvorming, maar juist expliciet meegenomen: in beschermingsmaatregelen, in steunpakketten, in waardering.

Eerlijkheid vraagt dat de overheid ook haar eigen tekortkomingen erkent. Tijdens de pandemie werd te vaak informatie achtergehouden of te laat gedeeld, wat wantrouwen versterkte. De mondkapjesdeal en de gebrekkige communicatie rond vaccinatiecampagnes zijn voorbeelden waar transparantie ontbrak. Burgers hebben recht op volledige informatie – ook als die pijnlijk of onvolmaakt is. Hetzelfde geldt voor de toeslagenaffaire: jarenlang ontkende de overheid de ernst van het probleem en negeerde ze de signalen van ouders die klem zaten. Pas toen onderzoeksjournalistiek en gedupeerden zelf de waarheid boven tafel kregen, kwam er beweging.

Eerlijkheid betekent dat de overheid fouten niet maskeert, maar erkent en corrigeert. Alleen zo kan vertrouwen worden hersteld. Empathie betekent dat beleid niet blind is voor statistieken of macro-economische belangen, maar de levens van echte mensen centraal stelt. Zoals de Zuid-Afrikaanse denker Desmond Tutu zei: “Uiteindelijk gaat het bij politiek om mensen. Als het niet om mensen gaat, gaat het nergens over.”

Empathie zonder eerlijkheid is sentimentaliteit; eerlijkheid zonder empathie is kilheid. Pas samen zorgen ze voor beleid dat geloofwaardig én menselijk is. En in een tijd waarin vertrouwen in instituties onder druk staat, is juist dat de sleutel om burgers weer het gevoel te geven dat de overheid er voor hén is – niet voor systemen of statistieken, maar voor mensen van vlees en bloed.

 

3 Algemeen belang boven groepsbelang: keuzes in dienst van iedereen

 Beleid moet altijd gericht zijn op het welzijn van de gehele samenleving. Groepsbelangen – of ze nu politiek, economisch of ideologisch van aard zijn – mogen het collectieve belang niet overschaduwen. Wanneer één sector, lobby of belangengroep disproportioneel veel invloed krijgt, raakt de kern van de democratische rechtsstaat aangetast: beleid moet voor álle burgers werken, niet slechts voor enkelen.

Het stikstofdebat is hiervan een sprekend voorbeeld. De belangen van landbouw, natuur, bouw en burgers botsen hard. Te lang hebben economische en sectorale belangen – zoals grootschalige intensieve landbouw – het beleid gedomineerd, met grote schade voor natuur, klimaat en leefomgeving tot gevolg. Tegelijk voelen boeren zich klemgezet en in hun bestaan bedreigd. Een integrale visie vraagt daarom om oplossingen die meerdere belangen in balans brengen: natuurherstel combineren met een duurzaam toekomstperspectief voor boeren, én ruimte scheppen voor broodnodige woningbouw. Het collectieve belang – een leefbare en duurzame toekomst – moet daarbij leidend zijn.

Het risico van groepsbelangen gaat verder dan binnenlandse polarisatie. Wanneer bepaalde belangen structureel zwaarder wegen dan het algemeen belang, ontstaat ruimte voor corruptie en buitenlandse inmenging. Voorbeelden uit andere landen laten zien hoe gevaarlijk dit kan zijn. In Hongarije zijn mediabelangen en landbouwsubsidies systematisch ingezet om politieke macht te verstevigen. In Italië en Griekenland hebben buitenlandse investeringen in strategische sectoren, zoals havens en energie, geleid tot politieke afhankelijkheid. Ook in Nederland bestaan risico’s: denk aan buitenlandse financiering van religieuze instellingen of invloed van multinationals die via lobby’s regelgeving proberen te sturen in hun voordeel.

Corruptie en buitenlandse inmenging zijn sluipende bedreigingen: ze ondermijnen vertrouwen van burgers, zetten instituties buitenspel en maken een land kwetsbaar voor druk van buitenaf. Juist daarom moet beleid transparant, controleerbaar en onafhankelijk blijven. Het collectieve belang wordt alleen beschermd wanneer besluitvorming bestand is tegen de macht van lobby’s, financiële druk en geopolitieke beïnvloeding.

Een sterk voorbeeld van hoe het wél kan, zien we in burgerberaden en onafhankelijke planbureaus die breed gedragen oplossingen zoeken. Daar worden uiteenlopende perspectieven meegenomen, zonder dat één belang alles overheerst. Zoals filosoof Martha Nussbaum stelde: “Een rechtvaardige samenleving vraagt dat we onszelf verplaatsen in de positie van de ander.” Dit betekent: beleid dat niet alleen kijkt naar rendement of korte termijn, maar naar de vraag hoe het de samenleving als geheel rechtvaardiger en leefbaarder maakt.

De kern is helder:

• Het collectieve belang moet altijd zwaarder wegen dan het belang van één groep.
• Transparantie en controle zijn noodzakelijk om corruptie en buitenlandse beïnvloeding te voorkomen.
• Een toekomstbestendig beleid zoekt evenwicht tussen belangen, gericht op welzijn, duurzaamheid en democratische weerbaarheid.

Want zodra groepsbelangen de koers bepalen, dreigt de samenleving uiteen te vallen. Alleen een duidelijke focus op het algemeen belang houdt Nederland vrij, rechtvaardig en menselijk.

 

4 Vrijheid en gelijkheid horen bij elkaar: geen vrijheid zonder gelijke kansen.

 Vrijheid, gelijkheid en broederschap zijn geen losse idealen, maar onlosmakelijk met elkaar verbonden. Vrijheid zonder gelijke kansen is een lege belofte, gelijkheid zonder vrijheid wordt verstikkend, en broederschap zonder de andere twee verzandt in willekeurige loyaliteit. Samen vormen deze drie waarden de ruggengraat van een rechtvaardige samenleving.

Vrijheid betekent meer dan alleen de afwezigheid van dwang. Het gaat om de mogelijkheid je eigen levenspad te kiezen – ongeacht afkomst, gender, religie of sociale positie. Voor een student moet de keuze voor een studie of carrière niet afhangen van de dikte van de portemonnee van zijn ouders of de postcode waarin hij opgroeide. Voor een jonge vrouw betekent vrijheid dat zij zonder angst haar stem kan verheffen, online én offline, zonder te worden gereduceerd tot haar gender.

Gelijkheid vraagt dat de kansen die mensen krijgen niet afhankelijk zijn van hun achternaam of huidskleur. Toch tonen onderzoeken van het Sociaal en Cultureel Planbureau en het College voor de Rechten van de Mens keer op keer aan dat sollicitanten met een niet-westerse naam minder vaak worden uitgenodigd voor een gesprek, ook bij gelijke kwalificaties. Discriminatie op de arbeidsmarkt is een structurele barrière die de belofte van gelijkheid ondermijnt. Hier geldt: zonder gelijke kansen, geen echte vrijheid.

Broederschap is de sociale lijm die een samenleving bij elkaar houdt. Het wordt zichtbaar in buurtcoöperaties die samen zorg organiseren voor kwetsbare buren, of in energiecoöperaties waarin bewoners gezamenlijk investeren in zonnepanelen voor hun wijk. Ook in tijden van crisis – zoals de opvang van Oekraïense vluchtelingen – toonde broederschap zich in talloze initiatieven waarbij burgers spontaan hun huizen openstelden. Het laat zien dat solidariteit geen abstract ideaal is, maar dagelijkse praktijk.

Deze drie waarden versterken elkaar. Een samenleving die de vrijheid van meningsuiting koestert, maar vrouwen of minderheden structureel achterstelt, ondergraaft zichzelf. Evenzo is een samenleving die gelijke kansen belooft, maar haar burgers in de steek laat bij zorg of huisvesting, geen broederlijke gemeenschap. En broederschap zonder vrijheid en gelijkheid dreigt te verworden tot uitsluiting: alleen zorgen voor de “eigen groep”.

De Franse Revolutie zette deze drie waarden naast elkaar als fundament van de moderne democratie. Vandaag de dag zijn ze nog altijd actueel. In Nederland zien we ze terug in het onderwijs dat kansen moet bieden aan álle kinderen, in gelijke rechten voor LGBTI-personen, en in de sociale vangnetten die ervoor zorgen dat niemand door het ijs zakt.

Zoals de filosoof John Rawls stelde: “De rechtvaardigheid van een samenleving wordt gemeten aan hoe zij haar minst bevoorrechte leden behandelt.” Vrijheid, gelijkheid en broederschap zijn dus geen losse idealen, maar de toetssteen voor hoe humaan en rechtvaardig een samenleving werkelijk is.

 

5 De rechtsstaat beschermt ons allemaal: ook wie impopulair of kwetsbaar is.

 De democratische rechtsstaat is méér dan een systeem van regels en instituties – het is het fundament van een samenleving waarin menselijkheid, rechtvaardigheid en vrijheid centraal staan.

Onder een rechtsstaat verstaan we dat de macht van de overheid begrensd is door wetten, dat burgers gelijke rechten hebben, en dat onafhankelijke rechters toezien op de bescherming daarvan. De toevoeging democratisch betekent dat de wetten en regels tot stand komen door vertegenwoordigers die door burgers zijn gekozen, en dat burgers zelf invloed hebben via verkiezingen, participatie en inspraak. Democratie en rechtsstaat horen onlosmakelijk bij elkaar: zonder rechtsstaat kan democratie ontsporen in de tirannie van de meerderheid, en zonder democratie verwordt de rechtsstaat tot een koude technocratie.

In een democratische rechtsstaat staan mensenrechten centraal. Zij vormen de morele en juridische kern die burgers beschermt tegen willekeur en machtsmisbruik. Het recht op vrijheid van meningsuiting, gelijke behandeling, privacy, onderwijs, en bescherming van minderheden zijn geen luxeartikelen, maar waarborgen dat ieder mens als volwaardig individu kan bestaan. Mensenrechten zijn de codificatie van het idee dat ieder mens een intrinsieke waarde heeft – ongeacht afkomst, religie, gender of overtuiging.

Daarom zijn mensenrechten een uitdrukking van menselijkheid. Ze zeggen: je bent beschermd, niet omdat je slim, rijk of populair bent, maar simpelweg omdat je mens bent. Ze vormen de morele grens waar politiek niet overheen mag gaan. Zoals Eleanor Roosevelt, een van de grondleggers van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, stelde: “Where, after all, do universal human rights begin? In small places, close to home…” Daarmee maakte ze duidelijk dat mensenrechten niet abstract zijn, maar in het dagelijks leven betekenis krijgen: op school, op het werk, in de straat en in het gezin.

Het ondermijnen van de rechtsstaat door bijvoorbeeld te suggereren dat Nederland uit het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens zou moeten stappen, gaat daarom veel verder dan een juridisch-technische kwestie. Het betekent dat de basis wordt aangetast van onze erkenning dat rechten universeel zijn en niet afhankelijk mogen worden van meerderheidswensen of politieke opportuniteit. Het betekent ook dat de bescherming van de meest kwetsbaren in de samenleving – asielzoekers, religieuze minderheden, LGBTI’ers, maar ook burgers die zich kritisch uitlaten – ter discussie komt te staan.

De rechtsstaat is dus niet slechts een set wetten, maar een cultuur van vertrouwen en menselijkheid: vertrouwen dat ieder mens gelijkwaardig is, vertrouwen dat machthebbers worden begrensd, vertrouwen dat de kwetsbaren niet vogelvrij zijn. Mensenrechten zijn daarin de toetssteen. Zonder hen verliezen woorden als vrijheid, gelijkheid en solidariteit hun inhoud.

Zoals de Franse denker Claude Lefort benadrukte, ligt de kracht van de democratie juist in het institutionaliseren van verschil: het scheppen van ruimte waarin meningsverschillen vreedzaam worden uitgevochten, en minderheden niet worden onderdrukt maar beschermd. En zoals Hannah Arendt stelde, is “het recht om rechten te hebben” de essentie van menselijke waardigheid.

Daarom geldt: het verdedigen van de democratische rechtsstaat is meer dan een politieke taak – het is een morele plicht. Het is de keuze om menselijkheid boven macht, recht boven willekeur en bescherming boven uitsluiting te stellen.

 

6 Samenleven als kernprincipe

 Samenleven betekent méér dan naast elkaar bestaan; het vraagt actief bouwen aan vertrouwen, verbondenheid en respect.

Een samenleving die uiteenvalt in kampen van “wij” en “zij” verliest haar fundament. Haat, verdeeldheid, polarisatie en populisme bieden misschien snelle politieke winst, maar ze zijn geen antwoord op de grote uitdagingen van deze tijd – van klimaat en woningnood tot zorg en internationale veiligheid. Wat werkelijk nodig is, zijn waarden als respect, dialoog en de bereidheid tot compromis.

Voorbeeld uit de praktijk: In gemengde wijken, waar kinderen samen naar school gaan, jongeren elkaar ontmoeten op sportvelden en bewoners elkaar tegenkomen in buurthuizen, ontstaat vaak meer begrip en solidariteit dan in gesegregeerde omgevingen. Mensen leren elkaar kennen als buren, klasgenoten en teamgenoten, niet als karikaturen van een “andere groep”. Het zijn die dagelijkse ontmoetingen die het sociale weefsel versterken.

Wanneer politici daarentegen bewust verdeeldheid zaaien – zoals vaak gebeurt in het migratiedebat, waar vluchtelingen en moslims als bedreiging worden afgeschilderd – wordt het samenleven ondermijnd. De focus verschuift van wat ons bindt naar wat ons scheidt. Dit werkt door in het dagelijks leven: van discriminatie op de arbeidsmarkt tot wantrouwen op straat.

Diversiteit moet gezien worden als bron van kracht, niet van angst. Tal van onderzoeken, onder meer van Harvard-professor Robert Putnam, tonen dat samenlevingen met meer diversiteit aanvankelijk spanningen kunnen kennen, maar op de lange termijn juist innovatiever, creatiever en veerkrachtiger zijn. Bedrijven die divers samengestelde teams hebben, presteren aantoonbaar beter, omdat verschillende perspectieven leiden tot betere oplossingen. Ook in kunst, wetenschap en economie is diversiteit steeds de motor van vooruitgang geweest.

Hier sluit het gedachtegoed van Thich Nhat Hanh naadloos bij aan. Hij sprak over “interbeing”: het inzicht dat wij allemaal met elkaar verbonden zijn. Niemand leeft geïsoleerd; ons geluk, onze vrijheid en ons welzijn zijn altijd verweven met dat van anderen. Zoals hij zei: “We are here to awaken from the illusion of our separateness.” In een samenleving betekent dat: onrecht tegen de een is onrecht tegen ons allemaal. Discriminatie van moslims, LGBTI+’ers of vrouwen raakt niet alleen hén, maar verzwakt het hele sociale weefsel waarin wij allen leven.

Filosofen als Martha Nussbaum en Amartya Sen benadrukken eveneens dat het samenleven met verschillen de kern is van democratische volwassenheid: leren omgaan met pluraliteit zonder die te reduceren tot vijandigheid. Zoals Nussbaum stelt: “Het vermogen om de wereld te zien door de ogen van een ander is de basis van zowel compassie als rechtvaardigheid.”

De keuze is helder: een samenleving gebaseerd op angst en uitsluiting wordt broos en conflictueus, terwijl een samenleving die diversiteit én interconnectiviteit omarmt sterker en menselijker wordt. Het kernprincipe moet daarom zijn: bouwen aan verbinding, niet aan muren. Alleen zo kunnen we werkelijk spreken van samenleven – in de diepste betekenis van het woord.

 

7 Feiten boven gevoelens in beleid

 Regelgeving en beleid moeten steunen op feiten, wetenschap en zorgvuldige analyse – niet op kortetermijnemoties of populistische sentimenten.

Een democratie die haar koers laat bepalen door de waan van de dag, slogans of onderbuikgevoelens, verliest haar vermogen om structurele problemen effectief aan te pakken. Daarom is een sterke rol voor onafhankelijke kennisinstituten, universiteiten en een vrije pers onmisbaar. Zij vormen de fundamenten die voorkomen dat politiek verwordt tot theater en dat beleid wordt gebaseerd op perceptie in plaats van werkelijkheid.

Voorbeeld: klimaatverandering. Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) laat met harde data zien wat de gevolgen zijn van stijgende temperaturen: extreem weer, verlies van biodiversiteit, stijgende zeespiegels en toenemende vluchtelingenstromen. Dit zijn geen meningen, maar wetenschappelijk vastgestelde feiten. Wanneer politici deze bevindingen bagatelliseren of bewust verdraaien om twijfel te zaaien, verzwakken ze niet alleen de slagkracht van klimaatbeleid, maar ook het vertrouwen van burgers in instituties en wetenschap.

We zien dit mechanisme ook elders. In de coronacrisis werd duidelijk hoe belangrijk onafhankelijke informatie is. Landen die vertrouwden op wetenschappelijke adviezen en transparante communicatie – zoals Nieuw-Zeeland of Denemarken – wisten de crisis beter te beheersen dan landen waar politieke leiders desinformatie verspreidden of hun beleid lieten leiden door korte termijn populariteit.

De filosoof Hannah Arendt wees er al op dat het verlies van feiten in het publieke debat een voedingsbodem is voor totalitaire neigingen: “The result of a consistent and total substitution of lies for factual truth is not that the lies will now be accepted as truth, but that the sense by which we take our bearings in the real world is being destroyed.” Wanneer feiten vervagen, verliezen burgers hun oriëntatie en wordt de samenleving vatbaar voor manipulatie.

Daarom is het essentieel dat beleid rust op betrouwbare data en onafhankelijke journalistiek. Instituten als het CBS, SCP en PBL in Nederland, maar ook het IPCC of Eurostat internationaal, moeten niet alleen hun werk kunnen doen, maar ook actief worden beschermd tegen politieke druk. Evenzo heeft de journalistiek een plicht om feiten boven sensatie te stellen en geen podium te bieden aan haatdragende of misleidende boodschappen.

Kortom: feiten zijn geen luxe, maar het fundament van een menselijk en rechtvaardig beleid. Alleen door keuzes te baseren op onderzoek en waarheid kan vertrouwen worden hersteld en kan de democratische rechtsstaat functioneren zoals bedoeld.

 

8 Een alomvattend narratief

 Een samenleving heeft meer nodig dan losse beleidsmaatregelen: zij heeft een verbindend verhaal nodig. Een narratief dat mensen laat zien hoe de uitdagingen van onze tijd – van klimaatverandering tot groeiende ongelijkheid, van digitalisering tot migratie – niet los van elkaar staan, maar onderling verweven zijn. Alleen door de samenhang te benadrukken kan brede steun ontstaan voor de noodzakelijke transities.

Voorbeeld: de Sustainable Development Goals (SDG’s). De Verenigde Naties brachten met de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen een raamwerk dat wereldwijd door landen, steden, bedrijven en maatschappelijke organisaties wordt gebruikt. Het succes ervan ligt niet in de perfectie of volledige overeenstemming, maar in de gedeelde richting die het schept: een collectief beeld van een rechtvaardige, duurzame en inclusieve toekomst. Een nationaal narratief kan eenzelfde rol vervullen: het verbinden van verduurzaming, sociale rechtvaardigheid en democratische waarden tot één gemeenschappelijke weg.

Zo’n verhaal moet duidelijk maken dat verduurzaming niet losstaat van bestaanszekerheid, dat vrijheid onlosmakelijk verbonden is met gelijkheid, en dat rechtvaardigheid alleen werkelijk is wanneer niemand structureel buitengesloten wordt. Het zijn geen parallelle trajecten, maar schakels in één keten. Filosofen als Amartya Sen hebben benadrukt dat vrijheid zowel doel als middel is: mensen hebben pas de ruimte om vrij te leven wanneer basisrechten, onderwijs en bestaanszekerheid zijn gegarandeerd.

De kernwaarden vormen hierbij de bouwstenen van het narratief:

• Menselijkheid waarborgt dat beleid altijd de menselijke maat bewaart.
• Rechtvaardigheid voorkomt dat groepen structureel achterblijven of uitgesloten worden.
• Vrijheid en gelijkheid maken dat diversiteit niet tot conflict leidt, maar tot kracht.
• Broederschap (of verbondenheid) zorgt dat we daadwerkelijk samenleven in plaats van langs elkaar heen.
• De rechtsstaat beschermt deze waarden en garandeert dat ze niet afhankelijk zijn van willekeur of meerderheidswensen.

Een dergelijk integrerend verhaal is meer dan een verzameling beleidsdoelen. Het is een moreel kompas dat richting geeft, ook in tijden van onzekerheid en crisis. Zoals de socioloog Manuel Castells stelt: “Mensen veranderen de wereld niet met feiten alleen, maar met verhalen die hen overtuigen dat verandering mogelijk is.”

Daarom is het scheppen van een overkoepelend narratief geen luxe, maar noodzaak. Het geeft burgers, beleidsmakers en instituties een gedeeld perspectief op de toekomst – een perspectief waarin duurzaamheid, rechtvaardigheid en democratie niet losstaande ambities zijn, maar schakels in een gezamenlijke weg naar een menselijker samenleving.