"Grenzen, Macht en Menselijkheid – Arnon Grunberg over de prijs van vluchten en de waarde van thuiskomen"

 Arnon Grunberg duikt in zijn boek diep in de complexe wereld van vluchtelingen, grenzen en bureaucratie. Met literaire non-fictie als middel balanceert hij tussen observatie en empathie — en vooral: tussen afstand en betrokkenheid.

Grens als controle en verdenking

Grunberg beschrijft de grens als een plek waarop de staat iedereen als verdachte behandelt. Moet men zijn onschuld bewijzen om binnen te mogen — ingezetenen zijn anders dan niet-ingezetenen, en grenzen markeren nog altijd waar de ene wet ophoudt en de andere begint.

Reizen naar de werkelijkheid van vluchtelingen

Hij reist onder andere naar Georgië, Oekraïne en Polen, en gaat in gesprek met Russen die gevlucht zijn, Oekraïners die in eigen land blijven, en vluchtelingen in gesloten centra. Daarnaast liep hij mee met Nederlandse instituties zoals de IND, de vreemdelingenpolitie, en COA om de werking van grenzen als “zeef” van dichtbij te ervaren.

Menselijk midden tussen ondergang en redding

Grunberg laat zien hoe grenzen zowel slachtoffers (verdronkenen) als overlevenden (geredden) voortbrengen. Maar hij vergeet nooit de geschiedenis: zonder verleden geen begrip van het heden.

Reportages vol nuance en menselijkheid

Recensies prijzen Grunbergs vermogen om niet te pamfletteren maar te observeren met betrokken afstand. Hij zet vluchtelingen neer als individuele subjecten — geen abstractieken, maar mensen met verhalen.
Hij geeft in detail verslag van wat hij zag in opvangcentra en bij de IND, en plaatst dit in het kader van menselijke solidariteit en historische context.

Koele observatie, warme reflectie

Een indringend voorbeeld is zijn ontmoeting met Spenze, een vluchteling uit Kameroen in een Pools detentiecentrum: een moment waarin Grunberg zichzelf als mens verbindt met een ander in emotie, terwijl hij weet dat hij bekeken wordt. Hij stelt ook vast dat vluchten niet alleen een daad van overleven is, maar ook afhankelijk van klasse: vluchtelingen met geld en connecties hebben (letterlijk) andere opties.

Kritiek op natiestaatdenken en ongelijkheid in vrijheid

Grunberg brengt het idee van natiestaatprivilege naar voren: wie toevallig een paspoort heeft van een rijk land, passeert moeiteloos grenzen; wie dat niet heeft, stuit op muren.
Hij associeert dit ook met de dubbele standaarden van solidariteit en onze selectie van wie welkom is — soms ongemerkt wordt het vluchtelingendebat gebruikt om af te leiden van bredere maatschappelijke spanningen.

---

Conclusie

De vluchteling, de grenswacht en de rijke Jood is een verhelderende en humane verkenning van grenzen, vluchtelingen en bureaucratie, gekenmerkt door empathie, historische diepgang en een scherp waarnemend vermogen. Grunberg laat niet alleen de mechanismen zien, maar vooral de mensen erachter — en daarmee de menselijke maat van grens- en migratievraagstukken.