Hoop uit traditie: Wereldreligies over een rechtvaardige en menselijke samenleving

 

🕊️ Hoofdstuk 1: Visies per religie

In vrijwel alle grote religieuze tradities vormt de zorg voor anderen, het streven naar rechtvaardigheid en het beschermen van de waardigheid van ieder mens een centraal uitgangspunt. Hoewel de contexten en theologische achtergronden verschillen, laten de heilige teksten van het christendom, jodendom, islam, boeddhisme en hindoeïsme zien dat de morele opdracht tot compassie, rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid universeel is.

📖 Christendom

Het christelijk gedachtegoed is diep geworteld in het idee van naastenliefde. De woorden van Jezus in het Nieuwe Testament zijn richtinggevend:

“Heb uw naaste lief als uzelf.”
— Mattheüs 22:39

Jezus spreekt herhaaldelijk over zorg voor de armen, de vreemdeling, de zieke en de gevangene. In de Bergrede (Mattheüs 5–7) worden waarden als barmhartigheid, vredestichten en gerechtigheid geprezen. De christelijke visie op een rechtvaardige samenleving is er één van dienstbaarheid, solidariteit en inclusie van de kwetsbare.

📜 Jodendom

In het jodendom staat het begrip zedekah (gerechtigheid) centraal, dat niet alleen liefdadigheid betekent, maar een morele plicht tot rechtvaardig handelen. Ook het concept van tikkun olam — “de wereld herstellen” — benadrukt sociale verantwoordelijkheid. In de Thora lezen we:

“Gerechtigheid, gerechtigheid zult gij najagen.”
— Deuteronomium 16:20

De joodse traditie legt de nadruk op verantwoordelijkheid voor de ander, vooral voor de vreemdeling, de weduwe en de wees.

📿 Islam

Ook in de islam zijn rechtvaardigheid (ʿadl) en barmhartigheid (raḥma) fundamentele waarden. De Koran verbindt religieuze devotie direct met sociale rechtvaardigheid:

“Voorwaar, Allah gebiedt jullie de rechtvaardigheid, het goede en het geven aan verwanten.”
— Koran 16:90

Een rechtvaardige samenleving is in de islam gebaseerd op solidariteit, herverdeling van rijkdom (zoals via de verplichte aalmoes, zakāt), en bescherming van de zwakken.

☸️ Boeddhisme

In het boeddhisme draait het ethisch handelen om mededogen (karuṇā) en het vermijden van lijden. De Noble Eightfold Path — het Achtvoudige Pad — omvat onder andere juist handelen, juist spreken en juist levensonderhoud. In de Dhammapada, een belangrijke tekst, staat:

“Overwin woede door liefde, het kwade door goedheid, hebzucht door vrijgevigheid, en leugen door waarheid.”
— Dhammapada 223

Een menselijke samenleving is volgens het boeddhisme er een die lijden vermindert, geweld vermijdt en compassie centraal stelt.

🕉️ Hindoeïsme

In het hindoeïsme zijn dharma (morele plicht) en ahimsa (geweldloosheid) leidende principes. Het Bhagavad Gītā benadrukt onbaatzuchtig handelen ten dienste van het grotere geheel. In de Manusmriti, een klassieke wetstekst, staat:

“Wat u niet bevalt, doe dat ook een ander niet aan.”
— Manusmriti 5:45

Het hindoeïsme benadrukt het belang van innerlijke discipline, morele verantwoordelijkheid en harmonie in de samenleving.

---

🔍 Hoofdstuk 2: Overeenkomsten en verschillen

Ondanks grote verschillen in theologie, rituelen en wereldbeeld, vertonen deze religies opvallende ethische overeenkomsten:

✅ Zorg voor de ander
Alle tradities benadrukken dat een rechtvaardige samenleving alleen kan bestaan als we zorg dragen voor wie kwetsbaar is: de armen, vreemdelingen, zieken en onderdrukten.

✅ Morele plicht tot rechtvaardigheid
Rechtvaardigheid is geen vrijblijvende keuze, maar een morele opdracht. Het gaat om actieve inzet voor eerlijke verhoudingen, gelijke behandeling en bescherming tegen onrecht.

✅ Waarde van compassie en empathie
De opdracht tot liefde, barmhartigheid, mededogen en geweldloosheid keert in alle religies terug — het zijn universele idealen.

✅ Geloof in morele verantwoordelijkheid
De mens is verantwoordelijk voor zijn daden — niet alleen individueel, maar ook sociaal. Een samenleving is pas goed als zij het goede doet voor álle mensen.

Er zijn ook verschillen:

• In het boeddhisme ontbreekt een goddelijk gebod, en ligt de nadruk op innerlijke transformatie.

• In de monotheïstische tradities (jodendom, christendom, islam) is de morele orde geworteld in een goddelijke wil.

• De hindoeïstische dharma is sterk contextueel: wat rechtvaardig is, hangt af van iemands positie en levensfase.

Toch raken deze verschillen zelden aan de kern van de ethische boodschap: zorg, rechtvaardigheid en menselijkheid.

---

🌐 Hoofdstuk 3: Een universele visie?

Geven deze religieuze tradities samen aanleiding tot een gedeeld mensbeeld — een universele visie op een rechtvaardige samenleving?

Het antwoord is: ja, in essentie wel.

We zien in al deze tradities een samenleving opdoemen waarin:

• Ieder mens telt, ongeacht afkomst, status of achtergrond.

• Kwetsbare groepen beschermd worden, en niet worden uitgesloten.

• Rechtvaardigheid actief nagestreefd wordt — het is een opdracht, geen bijproduct.

• Empathie, liefde en geweldloosheid als leidraad gelden voor samenleven.

• De gemeenschap verantwoordelijkheid draagt voor het welzijn van allen.

Deze visie sluit aan bij wat men de Gouden Regel noemt, die in vrijwel elke religie voorkomt in een variant:
“Behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden.”

---

🤝 Hoofdstuk 4: Van religieuze waarden naar #MenselijkNederland

De campagne #MenselijkNederland sluit naadloos aan op deze religieuze waarden — ook al is ze seculier van toon. De centrale oproep:
👉 Beleid moet vertrekken vanuit de vraag: wat als ik daar stond?
Dat is geen zwaktebod, maar morele helderheid.

In een tijd waarin populisme en technocratie de toon zetten — waarin politici het vertrouwen verliezen door óf hardheid, óf afstandelijkheid — biedt deze universele visie uit religieuze tradities een alternatief:

🟠 Politiek met mededogen.
🟠 Beleid met moreel bewustzijn.
🟠 Een samenleving die rechtvaardigheid niet afmeet aan wat werkt, maar aan wat goed is.

De recente oproep van het College voor de Rechten van de Mens aan politieke partijen sluit hierbij aan: erken mensenrechten, bevorder gelijkheid, bescherm de zwaksten, waarborg toegang tot recht. Niet uit plicht, maar uit overtuiging.

Religies herinneren ons eraan dat we als mensen alleen samen kunnen bestaan — dat vrijheid zonder rechtvaardigheid leeg is, en rechtvaardigheid zonder empathie koud.

#MenselijkNederland herhaalt deze eeuwenoude wijsheid in seculiere taal:
We zijn niet alleen burgers, consumenten of doelgroepen. We zijn mensen. En in een menselijke samenleving hoort elk mens ertoe.