In de ban van Wij en Zij – Patrick Loobuyck

 De mens is van nature een groepsdier. We verdelen de wereld haast automatisch in wij en zij. Dat mechanisme heeft ons evolutionair geholpen: wie tot de groep behoorde, bood veiligheid, bescherming en samenwerking. Maar in de complexe samenlevingen van vandaag werkt dit instinct vaak tegen ons. Het leidt tot polarisatie, wantrouwen en vijandbeelden.

In zijn boek In de ban van Wij en Zij laat de moraalfilosoof Patrick Loobuyck zien hoe hardnekkig dit wij-zij-denken is. Het is diepgeworteld en vaak emotioneel geladen. In de politiek zie je het bijvoorbeeld terug in debatten die meer weg hebben van voetbalwedstrijden dan van een zoektocht naar waarheid: men kiest een kant, verdedigt die koste wat kost en ziet de ander vooral als tegenstander. Het publieke debat wordt daardoor verhuld in vijandigheid en wantrouwen, en nuance raakt zoek.

Loobuyck stelt echter niet dat wij-zij-denken moet verdwijnen – dat is onmogelijk, omdat het ingebakken zit in ons menselijk bestaan. Wat hij wél voorstaat, is dat we ons ervan bewust worden en leren dit instinct te verruimen. In plaats van te denken in termen van “wij óf zij”, pleit hij voor combinatiedenken: “wij én zij”. Daarmee nodigt hij ons uit om de ander niet te reduceren tot tegenstander, maar als aanvulling en correctie te zien.

Combinatiedenken vraagt bepaalde deugden van burgers en politici: nieuwsgierigheid, openheid, intellectuele bescheidenheid, luisterbereidheid en de moed om je eigen overtuigingen te laten uitdagen. Het vereist een samenleving waarin vrijheid van meningsuiting wordt gekoesterd, intercultureel onderwijs ruimte krijgt, en we leren om de ander niet alleen te tolereren maar ook actief te betrekken in het gesprek.

Het boek illustreert dit met talloze voorbeelden uit ons dagelijks leven en uit de wereldpolitiek: discussies rond integratie, de verzuiling in Vlaanderen en Nederland, de groeiende kloof tussen links en rechts, maar ook de polarisatie die wereldwijd toeneemt onder leiders als Trump en Poetin. Steeds opnieuw toont Loobuyck dat vooruitgang alleen mogelijk is als we elkaar kunnen tegenspreken én aanvullen.

In de ban van Wij en Zij is daarmee meer dan een analyse van ons groepsdenken. Het is een pleidooi voor een samenleving die de kracht vindt in dialoog en verbinding. Een samenleving waarin we erkennen dat er altijd verschillen zullen zijn, maar dat juist in de ontmoeting tussen die verschillen onze democratie en menselijkheid tot bloei komen.