Macht, conflict en beschaving: Een politieke wereldgeschiedenis volgens Jonathan Holslag

 In zijn ambitieuze werk A Political History of the World neemt de Belgische historicus en politicoloog Jonathan Holslag de lezer mee op een reis door vijfduizend jaar geopolitieke geschiedenis. Van de eerste agrarische rijken tot de moderne wereldorde onderzoekt hij één centrale vraag: hoe werkt macht in de internationale politiek, en waarom blijft vrede zo fragiel?

Holslag biedt geen eurocentrisch verhaal en evenmin een optimistische visie op de vooruitgang. Integendeel, zijn boek is een sobere en indringende analyse van macht, strijd, opkomst en ondergang van beschavingen. Hij stelt dat menselijke geschiedenis in essentie een strijd om orde is — een strijd die tot op de dag van vandaag voortduurt.

---

🏛️ Macht is de constante

Holslag stelt dat politieke geschiedenis vooral moet worden begrepen als een reeks van machtsverhoudingen. Staten, keizerrijken, en later natiestaten proberen zichzelf te beschermen en hun invloedssfeer uit te breiden. Veiligheid wordt zelden gevonden in stabiliteit, maar eerder in het afschrikken van rivalen, het beheersen van handel, en het inzetten van geweld.

Van het oude Mesopotamië en het Egypte van de farao’s tot de Chinese dynastieën en het Romeinse Rijk: telkens zien we hoe politieke systemen proberen orde te scheppen — intern én extern — en hoe die orde steeds wordt bedreigd door concurrentie, rebellie en verval. Holslag noemt dit de "struggle of order": het eeuwige gevecht om stabiliteit en controle.

Ook de moderne wereld ontsnapt daar niet aan. De opkomst van de liberale wereldorde in de 20e eeuw was geen einde aan die strijd, maar slechts een nieuwe fase ervan. Achter diplomatie en mensenrechten blijven economische belangen, geopolitieke concurrentie en machtspolitiek de echte motoren van het wereldgebeuren.

---

⚔️ Vrede is uitzonderlijk, conflict is normaal

Een van Holslags meest opvallende conclusies is dat vrede de uitzondering is, niet de regel. Terwijl veel hedendaagse politieke filosofieën uitgaan van rationeel overleg, gedeelde normen of wederzijds voordeel, toont Holslag dat vredesperiodes historisch gezien zeldzaam, precair en vaak kortstondig zijn.

Zelfs in periodes van ogenschijnlijke stabiliteit broeit er vaak conflict. Onderdrukking, economische uitbuiting of diplomatieke spanningen bouwen zich op onder de oppervlakte, tot een nieuwe crisis of oorlog uitbreekt. Holslag benadrukt dat vrede zelden vanzelf ontstaat, maar altijd actief moet worden bewaakt, bevochten en onderhouden.

---

📜 Cultuur, beschaving en morele idealen

Toch erkent Holslag dat samenlevingen ook waarden, idealen en culturele grootheid voortbrengen. Filosofie, recht, literatuur, religie en kunst zijn allemaal pogingen om betekenis te geven aan de wereld en aan samenleven. Maar, zo waarschuwt hij, deze beschavingsvormen zijn vaak kwetsbaar voor instrumentalisering door politieke elites.

Morele of spirituele idealen kunnen in dienst worden gesteld van imperiale ambities, zoals bij de kruistochten, het kolonialisme, of totalitaire ideologieën. Holslag benadrukt dus dat ideeën alleen niet voldoende zijn om geweld of onrecht te voorkomen. Ze moeten ingebed zijn in instituties en gedragen worden door mensen die de morele moed hebben om ernaar te handelen.

“Idealen zijn machteloos zonder macht — maar macht zonder idealen is gevaarlijk.”

---

🌐 Globalisering en de illusie van vrede

Holslag is kritisch over de globalisering zoals die zich na de Koude Oorlog heeft ontwikkeld. Volgens hem is de liberale wereldorde — met haar nadruk op vrije handel, multilateralisme en mensenrechten — te veel gebaseerd op naïef optimisme.

Achter die façade gaan nog altijd machtsblokken schuil, die strijden om invloed, markten, en strategisch overwicht. Globalisering heeft geen wereldgemeenschap voortgebracht, maar eerder een gecompliceerd systeem van wederzijdse afhankelijkheid én rivaliteit. De opkomst van China, de assertiviteit van Rusland, de interne verdeeldheid in Europa en het isolationisme in de VS tonen volgens Holslag aan dat we in een nieuwe fase van wereldwijde concurrentie zijn beland.

De conclusie is scherp: vrede is geen eindpunt van de geschiedenis, maar een tijdelijk evenwicht tussen strijdende machten.

---

📚 Les uit de geschiedenis: politiek vraagt om waakzaamheid

Wat kunnen we dan wél doen? Holslag pleit niet voor defaitisme of fatalisme, maar voor politieke waakzaamheid. Geschiedenis toont niet dat geweld onvermijdelijk is, maar dat het voortdurend op de loer ligt. Alleen een samenleving die haar verleden begrijpt, die zichzelf niet verblindt met utopieën of illusies, kan zich weerbaar maken.

Dat vraagt om historisch bewustzijn, institutionele sterkte, en bovenal: moreel leiderschap. Het zijn niet de markten of technologieën die vrede bewaren, maar mensen — burgers, bestuurders, denkers — die beseffen hoe kwetsbaar orde is, en bereid zijn die te beschermen tegen gemakzucht, verdeeldheid en extremisme.

---

🔗 Verbinding met de campagne #MenselijkNederland

De inzichten van Holslag vormen een ontnuchterende achtergrond bij de oproep van de campagne #MenselijkNederland. Waar Holslag laat zien hoe machtspolitiek, concurrentie en kortetermijndenken telkens weer beschavingen ondermijnen, wil de campagne juist een moreel alternatief versterken: een samenleving die gebouwd is op empathie, rechtvaardigheid, en gedeelde verantwoordelijkheid.

Holslag wijst ons erop dat vrede en stabiliteit geen natuurwetten zijn — ze moeten bewust gekozen en bewaakt worden. Dat sluit naadloos aan bij de boodschap van #MenselijkNederland: dat een democratische en rechtvaardige samenleving niet vanzelf ontstaat, maar vraagt om actieve zorg voor de mens, de rechtsstaat en het samenleven in verschil.

🟠 #MenselijkNederland is de morele tegenkracht in een wereld die anders steeds dreigt terug te vallen in macht zonder maat.