Multiculturalisme als politieke waarde: Bhikhu Parekh over samenleven in diversiteit

 In Rethinking Multiculturalism: Cultural Diversity and Political Theory (2000/2002) onderzoekt Bhikhu Parekh de politieke en morele vragen die samenlevingen met culturele diversiteit oproepen. Hij stelt dat multiculturalisme niet slechts een feit is – het simpele gegeven dat moderne samenlevingen bestaan uit verschillende etnische, religieuze en culturele groepen – maar ook een politieke uitdaging die vraagt om een nieuw denkkader.

Parekh bekritiseert het klassieke liberale model van de staat. Dat model gaat uit van een neutrale overheid die alle burgers als gelijke individuen behandelt, los van hun groepsidentiteiten. In de praktijk, zo betoogt Parekh, negeert dit uitgangspunt dat cultuur een essentieel onderdeel is van iemands identiteit en waardigheid. Wanneer staten culturele verschillen niet erkennen, dringen zij burgers impliciet om zich te conformeren aan een dominante, vaak “witte” of westerse cultuur.

Daarom pleit Parekh voor een pluralistisch multiculturalisme. In dit model erkent de staat culturele diversiteit als waardevol en onmisbaar, en ziet zij het als haar taak om ruimte te bieden aan uiteenlopende culturele praktijken, zolang deze verenigbaar blijven met fundamentele waarden als mensenrechten, vrijheid en gelijkheid.

Centraal staat bij Parekh het idee dat cultuur dynamisch en veranderlijk is. Culturen zijn geen afgesloten systemen, maar leren voortdurend van elkaar. Multiculturalisme betekent dus niet dat groepen in isolement naast elkaar leven, maar dat er een voortdurende dialoog is waarin culturen elkaar beïnvloeden en verrijken. Dit voorkomt zowel assimilatie (waarbij minderheden hun eigenheid verliezen) als segregatie (waarbij groepen geheel gescheiden blijven).

Parekh onderstreept dat inclusieve samenlevingen niet “waardenvrij” zijn. Er zijn grenzen: praktijken die fundamentele rechten schenden (bijvoorbeeld vrouwenbesnijdenis of extreme vormen van discriminatie) kunnen niet worden gelegitimeerd door een beroep op cultuur. Maar binnen die grenzen biedt pluralisme de ruimte waarin burgers hun identiteit kunnen beleven zonder gedwongen te worden tot culturele zelfverloochening.

Een belangrijke bijdrage van Parekh is dat hij multiculturalisme niet als bedreiging ziet, maar als bron van democratische vernieuwing. Door diversiteit te erkennen, worden samenlevingen uitgedaagd hun waarden voortdurend te heroverwegen, hun instituties inclusiever te maken en hun zelfbeeld aan te passen. Democratie is dus niet statisch, maar een dynamisch proces van reflectie en transformatie.

In dat opzicht ligt Parekhs werk dicht bij Iris Marion Young, maar waar Young focust op deliberatie en inclusie, benadrukt Parekh het culturele en identitaire aspect van diversiteit. Multiculturalisme is voor hem geen last die moet worden gemanaged, maar een waarde die samenlevingen rechtvaardiger, rijker en creatiever kan maken.