Niet de Islam is het probleem – extremisme is het gevaar

 

De Islam is, net als het christendom, het jodendom, het boeddhisme en het hindoeïsme, in de kern een vredelievende religie. De heilige teksten van de Islam, waaronder de Koran en de Hadith, benadrukken waarden als rechtvaardigheid, medemenselijkheid, compassie en het vreedzaam samenleven met anderen. Begrippen als rahma (barmhartigheid), adl (rechtvaardigheid) en salaam (vrede) staan centraal. Deze kernwaarden sluiten naadloos aan bij de idealen die we in veel wereldgodsdiensten terugzien: zorg voor de naaste, bescherming van de kwetsbaren en het streven naar harmonie in de samenleving.

In de praktijk zien we dat miljoenen moslims wereldwijd en honderdduizenden in Nederland deze waarden dagelijks in de praktijk brengen. Ze bouwen mee aan onze samenleving, dragen bij als arts, leraar, ondernemer, vrijwilliger, buurman of buurvrouw. De overgrote meerderheid leeft vreedzaam, wil in rust en vrijheid hun geloof beleven en verlangt, net als ieder ander, naar een veilige en rechtvaardige samenleving.

Het probleem is niet de Islam, maar extremisme

Waar het misgaat, is niet bij de religie zelf, maar bij extremistische interpretaties ervan. Zoals bij elke religie of ideologie kunnen er stromingen ontstaan die het geloof verdraaien om politieke macht, onderdrukking of geweld te rechtvaardigen. Binnen de Islam zien we dat bij jihadistische groepen. Maar hetzelfde mechanisme speelt bij extremistische stromingen in andere religies:

• Christelijk extremisme: van gewelddadige anti-abortusbewegingen in de VS tot de terreur van de Ku Klux Klan, die hun racistische ideologie ooit religieus probeerden te rechtvaardigen.

• Joods extremisme: zoals bepaalde groepen die geweld gebruiken tegen Palestijnen, in naam van religieuze of nationalistische overtuigingen.

• Hindoe-extremisme: in India waar bepaalde bewegingen religieuze minderheden, met name moslims, stelselmatig onderdrukken of aanvallen.

Extremisme is dus geen exclusief kenmerk van één geloof. Het is een gevaar dat ontstaat wanneer overtuigingen – religieus of seculier – fanatiek worden, kritiek uitsluiten, en geweld of uitsluiting als legitiem middel beschouwen.

Extreemrechts: de blinde vlek

In het huidige debat wordt vaak scherp naar islamitisch extremisme gewezen, maar extreemrechtse ideologieën krijgen soms minder aandacht, terwijl hun impact groot is. Extreemrechts kenmerkt zich door nationalistisch fanatisme, vreemdelingenhaat, antisemitisme, moslimhaat en verheerlijking van autoritaire leiders. Hun daden variëren van haatcampagnes op sociale media tot fysiek geweld en terreuraanslagen, zoals in Christchurch (2019), Halle (2019) en op Utøya (2011).

Deze ideologie vormt een directe bedreiging voor de democratische rechtsstaat, omdat zij groepen mensen ontmenselijkt, democratische instituties ondermijnt en geweld normaliseert. Extreemrechts maakt gebruik van angst, woede en verdeling om macht te verkrijgen – en verschilt daarin in wezen niet van religieuze extremisten.

Uitsluiting en discriminatie als voedingsbodem voor extremisme

Onderzoek uit de psychologie, sociologie en criminologie laat zien dat mensen vatbaarder worden voor extremistische ideeën wanneer zij zich buitengesloten, gediscrimineerd of genegeerd voelen. Sociale uitsluiting kan leiden tot verlies van vertrouwen in de samenleving, waardoor extremistische groeperingen een gevoel van erkenning en gemeenschap kunnen bieden. Dit geldt zowel voor jongeren die radicaliseren binnen religieuze stromingen als voor mensen die zich aangetrokken voelen tot extreemrechtse bewegingen.

Populistische politiek versterkt dit mechanisme door angst en wantrouwen te zaaien. Wanneer politici stelselmatig een bevolkingsgroep aanwijzen als bedreiging, draagt dat bij aan polarisatie, vijandbeelden en dehumanisering – de eerste stappen richting extremisme.

De oplossing: menselijkheid, rechtvaardigheid en empathie

In een democratische rechtsstaat ligt de oplossing niet in het verdacht maken of uitsluiten van complete bevolkingsgroepen, maar in het versterken van de waarden waarop onze samenleving is gebouwd:

• Menselijkheid: zie mensen als individu, niet als stereotype van een groep.

• Rechtvaardigheid: handhaaf de wet gelijk voor iedereen, zonder vooroordelen of privileges.

• Empathie: luister naar elkaars verhalen, ervaringen en zorgen, ook als ze niet de jouwe zijn.

Onderwijs speelt hierin een sleutelrol: door jongeren te leren over verschillende levensbeschouwingen, kritische denkvaardigheden en gedeelde menselijke waarden, verkleinen we de kans dat vooroordelen wortel schieten. Media en politici hebben de verantwoordelijkheid om genuanceerde, feitelijke en eerlijke beeldvorming te stimuleren.

Door te kiezen voor verbinding in plaats van verdeling, voor dialoog in plaats van haat, kunnen we extremisme tegengaan – of het nu religieus, nationalistisch of ideologisch van aard is. Want een samenleving die gebaseerd is op menselijkheid, rechtvaardigheid en empathie, is de beste bescherming tegen elke vorm van extremisme.

📢 Het probleem is niet de Islam. Het probleem is extremisme in al zijn vormen. De oplossing begint bij ons allemaal.