Richard Sennett – Over de publieke mens en de kunst van samenwerking

Richard Sennett behoort tot de grote sociologen die de moderne samenleving hebben ontleed in termen van vrijheid, erkenning en menselijke waardigheid. Twee van zijn belangrijkste boeken, The Fall of Public Man (1977) en Together: The Rituals, Pleasures and Politics of Cooperation (2012), vormen samen een indrukwekkende diagnose van onze tijd en een zoektocht naar wat een rechtvaardige en menselijke samenleving kan zijn.

In The Fall of Public Man schetst Sennett de teloorgang van de publieke ruimte in de westerse samenleving sinds de achttiende eeuw. In de steden van de Verlichting was er nog een levendige publieke cultuur: pleinen, koffiehuizen en theaters waar burgers elkaar ontmoetten, debatteerden en experimenteerden met nieuwe vormen van samenleven. Publiek optreden was een kunstvorm, een manier om verschil te dragen zonder dat dit tot uitsluiting leidde. Maar vanaf de negentiende eeuw verdween deze cultuur langzaam. Het publieke leven werd steeds meer gezien als toneelspel en dus als onecht. Mensen trokken zich terug in de privésfeer, waar authenticiteit en persoonlijke gevoelens als het ware de enige echte maatstaf werden. Het gevolg, zo laat Sennett zien, is dat de publieke ruimte verschraalde. Burgers werden wantrouwig tegenover politieke instituties en sociale rituelen, en de samenleving verloor een plek waar verschil en pluraliteit geoefend konden worden. Voor Sennett is dit geen kleine culturele verandering, maar een diep verlies: zonder publieke menselijkheid dreigt de democratie zelf uit te hollen.

Decennia later keert Sennett in Together terug naar deze problematiek, maar nu met de nadruk op de mogelijkheid van samenwerking. Terwijl The Fall of Public Man vooral een diagnose was van verval, zoekt hij hier naar een constructieve weg vooruit. Hij benadrukt dat samenwerking geen vanzelfsprekendheid is, maar een kunst die moet worden geoefend. Mensen verschillen in achtergrond, belangen en overtuigingen, en juist daarom vraagt samenwerking om rituelen, spel en empathie. Hij laat zien dat in muziek, in handwerk, in gesprekken en zelfs in conflicten mogelijkheden liggen om samen te werken zonder de verschillen weg te poetsen.

In Together stelt Sennett dat samenwerking niet altijd harmonie betekent. Integendeel, productieve samenwerking kan bestaan uit frictie, spanning en verschil, mits er ruimte is voor wederzijdse erkenning. Belangrijk daarbij is het idee van dialogical skills: vaardigheden om te luisteren zonder direct te oordelen, om open te blijven voor het verhaal van de ander, en om ruimte te laten voor ambiguïteit. Voor hem is dit geen luxe, maar een voorwaarde voor een rechtvaardige samenleving in een diverse, complexe wereld.

De rode draad tussen beide boeken is duidelijk. Waar The Fall of Public Man laat zien wat er verloren gaat wanneer de publieke cultuur instort en burgers zich terugtrekken in de privésfeer, biedt Together een antwoord: de publieke ruimte kan herwonnen worden door samenwerking als sociaal en moreel ambacht opnieuw te leren waarderen. Publiek leven vraagt om oefening in verdraagzaamheid, het verdragen van verschil, en de vreugde van samen handelen.

Sennetts boodschap is uiteindelijk hoopvol. Ondanks de erosie van de publieke mens ziet hij in kleine praktijken, in gemeenschappen en in alledaagse samenwerking een weg naar herstel. Een rechtvaardige samenleving ontstaat niet vanzelf uit instituties of regels, maar uit de bereidheid van burgers om zich te oefenen in publieke menselijkheid en samenwerking. Alleen waar mensen elkaar in hun verschil ontmoeten en toch samen handelen, kan vrijheid werkelijk gedeeld worden.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen