Ruth Wodak over de politiek van de angst: hoe populisten haat en verdeeldheid normaliseren

 

Ruth Wodak – De politiek van de angst: hoe populisten haat en verdeeldheid normaliseren

In De politiek van de angst (Nederlandse vertaling 2017, oorspronkelijke titel The Politics of Fear, 2015) onderzoekt taalkundige en discoursanalist Ruth Wodak hoe rechts-populistische bewegingen in Europa hun succes opbouwen door middel van taal. Haar kernstelling is dat populisme niet in de eerste plaats een ideologie is, maar een communicatiestrategie: het voortdurend oproepen en voeden van angstgevoelens om daarmee politieke macht te verwerven.

Wodak laat zien dat dit patroon in vrijwel alle Europese landen terugkomt:

  • Wij-zij-tegenstellingen worden steeds opnieuw gecreëerd. “Wij” zijn de gewone mensen, de echte natie; “zij” zijn migranten, moslims, elites, de EU of andere zondebokken.

  • Incidenten worden uitvergroot en gebruikt als bewijs dat een hele groep gevaarlijk is.

  • Angstretoriek benadrukt dat waarden, veiligheid of identiteit ‘op het spel’ staan, waardoor kiezers voortdurend in een crisismodus verkeren.

Volgens Wodak is dit proces zo effectief omdat het appelleert aan emoties, niet aan feiten. Haatzaaiende politici presenteren zichzelf als de enigen die “de waarheid durven te zeggen”. Daarmee legitimeren ze een taal die vroeger als taboe werd beschouwd. Wat eerder onacceptabel was, wordt langzaam normaal. Dit noemt Wodak het “normaliseringsproces van haat”.

Een belangrijk concept uit haar analyse is de discours-historische benadering: om het huidige taalgebruik te begrijpen, moet je het plaatsen in de geschiedenis. Veel retoriek van populisten grijpt terug op oude vijandbeelden, zoals antisemitisme of koloniale stereotypen, maar in een nieuwe verpakking.

Wodak benadrukt dat de gevolgen ernstig zijn:

  • Het publieke debat verhardt en nuance verdwijnt.

  • Stigmatisering leidt tot discriminatie en geweld tegen minderheden.

  • Het vertrouwen in instituties en media wordt bewust ondermijnd.

  • Democratie zelf raakt uitgehold, omdat vijanddenken de plaats inneemt van dialoog en respect.

Tegelijkertijd is Wodak niet fatalistisch. Ze wijst op het belang van weerwoord: journalisten, wetenschappers en burgers kunnen dit mechanisme doorbreken door feiten te blijven benoemen, framing bloot te leggen en alternatieve verhalen van hoop en verbondenheid te vertellen.

Kortom: De politiek van de angst is een krachtige analyse van hoe taal kan polariseren en democratie kan ondermijnen – en tegelijk een oproep om alert te blijven en haat niet te normaliseren.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen