Samen of alleen? Over de kracht van gemeenschapszin in een verdeelde tijd

 Robert D. Putnam beschreef in zijn baanbrekende boek Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community (2000) hoe het sociale kapitaal in de Verenigde Staten sinds de jaren zestig sterk is afgenomen. Sociale kapitaal staat bij hem voor de netwerken, normen en het vertrouwen die ervoor zorgen dat mensen samenwerken, elkaar steunen en democratie gezond blijft. Zijn beroemde metafoor – Amerikanen bowlen nog steeds, maar steeds vaker alleen in plaats van in teams – laat zien hoe traditionele vormen van gemeenschapsleven langzaam verdwijnen.

De oorzaken liggen volgens Putnam in veranderende levenspatronen: meer tijdsdruk, individualisering, de opkomst van televisie en later digitale media, en een afnemende binding met traditionele organisaties zoals kerken, vakbonden en buurtverenigingen. De gevolgen zijn groot: minder vertrouwen tussen burgers, verzwakte solidariteit en een kwetsbaarder democratie.

Deze analyse is verrassend actueel voor Nederland anno 2025. Ook hier daalt het vertrouwen in politiek en instituties, zien we minder binding met klassieke verenigingen, en verschuift veel sociaal contact naar digitale platforms die vaak eerder polariseren dan verbinden. Waar in de jaren ’70 en ’80 buurtverenigingen, sportclubs en kerken nog vanzelfsprekende plekken van ontmoeting waren, staan deze nu onder druk. De coronapandemie en recente polarisatie rond migratie en klimaat hebben bovendien laten zien hoe kwetsbaar sociale samenhang kan zijn.

Tegelijkertijd geldt net als bij Putnam: het is geen onvermijdelijk verval. In Nederland ontstaan nieuwe vormen van gemeenschapszin, bijvoorbeeld in lokale energiecoöperaties, buurtinitiatieven, gezamenlijke woonprojecten en burgercollectieven die zorg of onderwijs organiseren. Ook digitale platforms kunnen, mits goed gebruikt, netwerken versterken in plaats van verzwakken.

De les van Putnam is daarom dubbel. Enerzijds waarschuwt hij dat democratie en samenleven niet vanzelf overeind blijven wanneer mensen zich terugtrekken in hun eigen kring. Anderzijds laat hij zien dat gemeenschapszin telkens opnieuw kan worden opgebouwd, mits we daarin investeren. Voor Nederland betekent dit dat beleid, onderwijs en maatschappelijke organisaties actief ruimte moeten scheppen voor ontmoeting, samenwerking en solidariteit – of dat nu op het sportveld, in de wijk, of online is.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen