Terug naar Redelijkheid – Waarom We Mensenrechten en Menselijkheid Moeten Herwaarderen in Nederland

In het politieke debat in Nederland is een zorgwekkende trend zichtbaar: steeds vaker worden incidenten uitvergroot tot nationale crisissen, gebaseerd op emoties in plaats van feiten. Politici grijpen individuele voorvallen aan om verregaand beleid te rechtvaardigen, waarbij wetenschappelijke inzichten systematisch worden genegeerd. De waarheid wordt opgerekt of zelfs doelbewust verdraaid. Wie opkomt voor mensenrechten of de rechtsstaat, wordt met dedain afgedaan als “woke”. En wie pleit voor solidariteit, gelijkwaardigheid of klimaatrechtvaardigheid, krijgt het label ‘links’ of zelfs ‘gevaarlijk’.

We zien het dagelijks in Nederland. Toen een vrouw in Ter Apel werd lastiggevallen, volgden er meteen kamervragen, media-aandacht en oproepen tot strengere maatregelen — maar wetenschappelijk onderzoek naar de veiligheid rond asielzoekerscentra werd genegeerd. Die onderzoeken laten namelijk zien dat het aantal incidenten laag is, en vooral wordt ingegeven door stress, verveling en wanhoop, niet door structurele criminaliteit. Toch wordt het incident ingezet als bewijs van een ‘crisis’.

Ondertussen worden vergunninghouders geconfronteerd met openlijke uitsluiting. Gemeenten als Bunschoten en Volendam willen hen liever niet huisvesten — en sommige politici stellen zelfs voor om hun recht op urgentie te schrappen. In sociale huurcomplexen worden ze soms systematisch geweerd vanwege vermeende ‘maatschappelijke onrust’. In feite is dit discriminatie, verpakt als ‘zorg om draagvlak’.

Ook moslims ervaren een toenemende vijandigheid. In 2023 werden moskeeën in Nederland meermaals beklad of bedreigd, terwijl Kamerleden ongegeneerd spreken over “islamisering” of “omvolking”, een complottheorie die zijn oorsprong vindt in extreemrechtse kringen. Toch worden deze termen steeds vaker salonfähig in het publieke debat. Islamofobie wordt zo genormaliseerd.

Wie zich uitspreekt tegen de genocide in Gaza, krijgt het etiket antisemitisch opgeplakt, zelfs als de kritiek gericht is op het handelen van een staat, niet op een volk. Amnesty International en Human Rights Watch spraken zich uit over oorlogsmisdaden, maar hun rapporten werden in de Kamer weggezet als ‘politiek gekleurd’. Mensenrechtenorganisaties verliezen hun legitimiteit zodra hun conclusies politiek onwelgevallig zijn.

De rechten van LGBTI-personen staan opnieuw onder druk. Gemeenteraden discussiëren over het weghalen van regenboogvlaggen, genderdiverse mensen worden belachelijk gemaakt door opiniemakers, en trans zorg wordt geframed als ideologische indoctrinatie. Dit raakt mensen zoals Daan (17), een trans jongen uit Nijmegen, die vertelt dat hij zich na jaren eindelijk veilig voelde op school — tot de landelijke ophef over ‘genderideologie’ zijn klaslokaal binnen sijpelde. “Opeens vonden mensen dat ik maar gewoon een meisje moest zijn.”

Wetenschappers ondervinden steeds vaker tegenwind. Toen het IPCC waarschuwde voor de urgentie van klimaatactie, werden ze door sommige politici weggezet als ‘klimaatactivisten in witte jassen’. Boerenprotesten richtten zich zelfs op universiteiten. En terwijl klimaatactivisten van Extinction Rebellion zich vreedzaam vastlijmen voor het leven op aarde, worden ze gearresteerd alsof ze een bedreiging vormen voor de rechtsorde.

Al deze voorbeelden wijzen op een groter patroon: mensen worden in hokjes geplaatst en tegen elkaar uitgespeeld. Vluchtelingen tegen woningzoekenden. Boeren tegen klimaatactivisten. Autochtonen tegen nieuwkomers. Homo’s tegen religieuzen. De oude noties van solidariteit en rechtvaardigheid worden geframed als elitair, naïef of zelfs radicaal. Wat ooit werd beschouwd als menselijk wordt nu gepresenteerd als gevaarlijk.

---

Hoe keren we dit tij?

Het tij kan alleen worden gekeerd als wij, als burgers, deze normalisering van onwaarheid, uitsluiting en cynisme niet accepteren. Hier zijn concrete stappen die we kunnen zetten:

1. Herstel de rol van wetenschap en feiten in het beleid
Beleid moet gestoeld zijn op feiten, niet op beeldvorming. Wetenschappelijke inzichten over migratie, klimaat, racisme en veiligheid zijn beschikbaar — maar worden vaak genegeerd. Investeer in het versterken van onafhankelijke kennisinstituten en bescherm hun stem in het publieke debat. Organiseer lokale burgerdialogen mét wetenschappers aan tafel.

2. Spreek framing tegen, met feiten én verhalen
Als iemand zegt dat klimaatprotesten ‘gevaarlijk’ zijn, vraag dan: “Wat bedoel je met gevaarlijk? En voor wie?” Breng nuance in gesprekken. Vertel verhalen van mensen zoals Daan, of van vluchtelingen die arts of leraar waren in hun thuisland. Weersta het idee dat rechtvaardigheid een links project is: het is een menselijk project.

3. Bescherm de ruimte voor mensenrechten en solidariteit
Sluit je aan bij organisaties die zich inzetten voor mensenrechten, zoals het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM), Controle Alt Delete, of Amnesty International. Steun initiatieven voor gelijkwaardige huisvesting, eerlijke energietransities, en rechtvaardige gezondheidszorg.

4. Herstel het publieke gesprek
Organiseer burgercafés, dialoogavonden of straatgesprekken. Niet om te overtuigen, maar om te begrijpen. Laat zien dat diversiteit geen bedreiging is, maar een kracht. En dat samenleven begint bij luisteren.

5. Zet druk op media en politiek
Vraag media om framing expliciet te benoemen. Onderteken petities, dien klachten in bij de NPO of ombudsman als publieke omroepen misinformatie versterken. Stem op partijen die mensenrechten en de rechtsstaat wél serieus nemen.

---

Wat kunnen wij als burgers doen?

We kunnen niet alles oplossen. Maar we kunnen kiezen:

• om niet stil te blijven wanneer een collega racistische grappen maakt;

• om te reageren als iemand op social media feiten verdraait;

• om regenboogvlaggen te laten wapperen, ook als ze scheef worden aangekeken;

• om een petitie te tekenen, een brief te schrijven, of een buurtinitiatief te steunen.

We kunnen onszelf steeds opnieuw de vraag stellen: dient dit beleid de menselijkheid, of slechts het sentiment?

Want pas als wij opstaan voor de waarheid, voor redelijkheid en voor elkaar — kunnen mensenrechten weer het fundament worden waarop beleid rust. Niet als abstracte idealen, maar als dagelijkse praktijk. In Ter Apel, in de Tweede Kamer, op schoolpleinen en op straat.

Laten we van rechtvaardigheid geen randverschijnsel maken — maar weer het hart van onze samenleving.