Veiligheid door rechtvaardigheid: criminaliteit aanpakken met menselijkheid en preventie

Hoe een samenleving met criminaliteit omgaat, zegt veel over haar waarden. Traditioneel ligt de nadruk vaak op vergelding: wie de wet overtreedt, moet boeten. Dat idee sluit aan bij een begrijpelijke emotie van slachtoffers en samenleving: het gevoel dat onrecht rechtgezet moet worden. Toch blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dat vergelding op zichzelf weinig oplost. Het verlies van een geliefde, de pijn van geweld of de angst die misdrijven veroorzaken, kunnen nooit volledig door straffen worden hersteld. Hoogstens kan straf erkenning geven aan slachtoffers, maar de dieperliggende wonden blijven bestaan.

Een alternatief perspectief ziet straf in de eerste plaats als bescherming van de samenleving. Opsluiting kan noodzakelijk zijn om te voorkomen dat gevaarlijke personen opnieuw schade toebrengen. Maar tegelijkertijd wijst onderzoek van onder meer het WODC en internationale meta-analyses uit dat louter opsluiten zelden leidt tot minder herhaling van delicten. Waar gevangenisstraf vaak leidt tot recidive, blijkt behandeling, scholing en begeleiding juist de kans op terugval te verkleinen. Het Nederlandse TBS-systeem, waarin beveiliging wordt gecombineerd met intensieve psychiatrische zorg, is hiervan een goed voorbeeld: de recidivecijfers zijn aanzienlijk lager dan bij gewone gevangenisstraffen. Noorwegen laat zien dat een humane benadering van detentie – kleinschalige inrichtingen, nadruk op scholing en werk – samenhangt met de laagste recidive in Europa.

Daarmee komt de vraag in beeld of criminaliteit ook te voorkomen is door de samenleving als geheel rechtvaardiger te maken. Sociologische theorieën, zoals die van Merton en Shaw & McKay, wijzen erop dat misdaad vaak wortelt in armoede, ongelijkheid en sociale desorganisatie. Wetenschappelijke studies bevestigen dit. Zo toont onderzoek van Wilkinson en Pickett aan dat landen met meer gelijkheid ook lagere criminaliteitscijfers kennen. Het SCP en WODC wijzen in hun analyses op hetzelfde: samenlevingen met een stevig sociaal vangnet en gelijke kansen zijn veiliger, omdat de voedingsbodem voor criminaliteit kleiner wordt. Dit betekent dat de strijd tegen misdaad niet alleen een kwestie is van politie en justitie, maar ook van onderwijs, werkgelegenheid en een eerlijke verdeling van middelen.

Slachtoffers blijven in dit alles een centrale plaats innemen. Vergelding kan hun pijn niet wegnemen, maar erkenning en herstel zijn wel essentieel. Herstelrecht, waarin dader en slachtoffer elkaar onder begeleiding ontmoeten, blijkt vaak zinvoller dan een lange gevangenisstraf. Slachtoffers voelen zich meer gehoord en daders zijn eerder bereid verantwoordelijkheid te nemen. Uit onderzoek, waaronder dat van het WODC en studies van Sherman en Strang, blijkt dat herstelrecht de kans op herhaling vermindert en de beleving van rechtvaardigheid bij slachtoffers vergroot.

De bredere samenhang wordt duidelijk wanneer we beseffen dat criminaliteit niet losstaat van de kwaliteit van onze samenleving. Een land waarin ongelijkheid en uitsluiting de toon zetten, zal meer misdaad kennen. Een samenleving die inzet op menselijke waardigheid, gelijke kansen en verbondenheid, legt daarentegen een fundament voor veiligheid. Robert Putnam wees al op het belang van sociaal vertrouwen: waar mensen elkaar vertrouwen en samenleven in cohesieve gemeenschappen, is de criminaliteit lager.

Het idee dat een menselijke aanpak van criminaliteit een zwakte zou zijn, is dan ook onjuist. Menselijkheid betekent niet dat misdaden worden getolereerd of dat daders worden ontzien. Het betekent dat straf in dienst staat van veiligheid, bescherming en toekomst. Het betekent ook dat we investeren in preventie, zodat minder mensen überhaupt in de criminaliteit terechtkomen. Een rechtvaardige samenleving stelt duidelijke grenzen, maar doet dat met een moreel kompas dat gericht is op herstel en vooruitgang.

Zo bezien is een menselijke en rechtvaardige benadering geen teken van toegeeflijkheid, maar van kracht. Een samenleving die haar burgers beschermt én investeert in behandeling en preventie, is niet zwak, maar juist weerbaar. Zij erkent dat duurzame veiligheid niet ontstaat uit wraak, maar uit rechtvaardigheid, vertrouwen en gelijke kansen.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen