Wanneer menselijkheid verdwijnt, sluipt fascisme binnen

Fascisme wordt vaak gezien als iets uit het verleden — als het absolute kwaad dat we overwonnen hebben in de twintigste eeuw. Maar in haar boek Fascism: A Warning laat Madeleine Albright zien dat dit een gevaarlijke misvatting is. Fascisme is geen afgesloten hoofdstuk, geen zwart-witfoto uit een geschiedenisboek. Het is een voortdurende dreiging, een manier van denken en handelen die telkens opnieuw opduikt in tijden van onzekerheid, verdeeldheid en morele verwarring.

Volgens Albright is fascisme minder een ideologie dan een tactiek van macht: een manier om democratieën van binnenuit te ondermijnen, tegenstanders het zwijgen op te leggen, en burgers te verdelen op basis van angst, afkomst of geloof. Fascisten spreken in naam van "het volk", maar dat volk is altijd exclusief gedefinieerd. Wie anders denkt, hoort er niet bij. Wie kritisch is, is een verrader. Media worden gemuilkorfd, rechtspraak gepolitiseerd, en politieke strijd wordt vervangen door vijanddenken.

In haar boek reist Albright langs voorbeelden uit de twintigste en eenentwintigste eeuw: Hitler, Mussolini, Chávez, Erdogan, Poetin. Maar ze kijkt ook dichterbij: naar hoe ook in democratische samenlevingen het vertrouwen slijt, de polarisatie groeit, en politieke leiders verleiding voelen om simplistische antwoorden te bieden op complexe problemen. De democratie, waarschuwt ze, wordt zelden in één klap vernietigd — ze verdwijnt geleidelijk, via onverschilligheid en cynisme.

Wat deze situaties met elkaar gemeen hebben, is dat ze ontstaan waar mensen het vertrouwen verliezen: in de politiek, in de instituties, in elkaar. Fascisme gedijt niet op sterkte, maar op leegte. Op het moment dat feiten worden ingewisseld voor leugens, en hoop voor angst, ontstaat ruimte voor leiders die beloven orde te herstellen — tegen elke prijs.

Tegenover die dreiging stelt Albright geen militair antwoord, maar een morele. Democratie is geen vanzelfsprekende orde, maar een project dat voortdurend gevoed moet worden met debat, verbeelding en verantwoordelijkheid. Het vraagt om burgers die durven spreken, luisteren, en handelen vanuit het besef dat vrijheid zonder rechtvaardigheid leeg is — en recht zonder empathie hard.

Hier ligt ook de verbinding met de campagne #MenselijkNederland. Want als fascisme begint waar menselijkheid verdwijnt, dan is menselijkheid ook ons krachtigste verweer. #MenselijkNederland roept op tot een samenleving waarin empathie, rechtsgelijkheid en gedeelde verantwoordelijkheid opnieuw het fundament vormen van onze democratie. Niet als mooie woorden, maar als politiek kompas.

In een tijd waarin het wij/zij-denken groeit, stelt de campagne juist de vraag: 👉 Wat als jij daar stond? Die vraag herinnert ons eraan dat rechtvaardigheid begint waar we ons verplaatsen in de ander — en waar we besluiten dat niemand buiten de bescherming van de samenleving mag vallen.

Een menselijke samenleving is geen zwaktebod, maar een daad van democratische moed. Precies dát is wat fascisme geen ruimte laat. En precies dát is wat onze samenleving vandaag nodig heeft.

---

🟠 #MenselijkNederland – omdat een rechtvaardige democratie alleen kan bestaan waar mensen elkaar blijven zien als mens.