De tirannie van verdienste: waarom het geloof in eigen verdienste onze samenleving verdeelt
Een samenvatting van The Tyranny of Merit van Michael J. Sandel
In The Tyranny of Merit onderzoekt politiek filosoof Michael J. Sandel de vraag waarom zoveel burgers in westerse democratieĆ«n zich vervreemd, vernederd en ongezien voelen — en hoe dit heeft bijgedragen aan het succes van populistische leiders als Donald Trump, maar ook tot groeiende polarisatie en maatschappelijke onrust in bredere zin.
Zijn centrale stelling: de opkomst van het meritocratische ideaal — het idee dat wie slaagt dat volledig aan zichzelf te danken heeft — heeft geleid tot een giftige vorm van morele superioriteit boven wie niet slaagt. Dat ondermijnt solidariteit, voedt ressentiment, en verzwakt de democratie.
š§ Het geloof in de verdienste
Het meritocratische ideaal lijkt op het eerste gezicht positief en eerlijk: wie talent heeft en hard werkt, moet kunnen stijgen op de maatschappelijke ladder. Het geeft mensen verantwoordelijkheid en motiveert tot inzet. Maar Sandel laat zien dat dit geloof twee destructieve kanten heeft:
- Wie slaagt, denkt dat hij dat volledig aan zichzelf te danken heeft. Hierdoor ontstaat arrogantie, morele zelfgenoegzaamheid en minachting voor wie het minder goed doet.
- Wie faalt, denkt dat het zijn eigen schuld is. Dat leidt tot schaamte, wantrouwen en gevoelens van miskenning. De samenleving wordt zo niet eerlijker, maar harder en kwetsender.
“Meritocracy has a dark side: it leads the successful to inhale too deeply of their own success.”
Sandel noemt dit de tirannie van verdienste: de neiging om prestaties toe te schrijven aan individuele inspanning, terwijl er vaak sprake is van geluk, context, of systemische ongelijkheid.
š§® De rol van onderwijs als moreel struikelblok
In veel landen is toegang tot hoger onderwijs het "ticket" naar succes. Sandel stelt dat universiteiten niet alleen kennisinstituten zijn geworden, maar ook poortwachters van maatschappelijke waardering. Wie een diploma behaalt aan een prestigieuze instelling, krijgt niet alleen economische kansen, maar ook maatschappelijk respect.
Maar het systeem is niet eerlijk: toegang tot elite-onderwijs hangt vaak samen met afkomst, financiĆ«le middelen, netwerken en subtiele culturele competenties. Zo ontstaat een vorm van gesloten meritocratie, waarin het systeem doet alsof het open is — maar in werkelijkheid sociale mobiliteit belemmert.
“Education has become a sorting machine that confers dignity on the winners and humiliation on the rest.”
De focus op diploma’s als maatstaf voor waarde heeft geleid tot sociale hiĆ«rarchie op basis van opleiding, waarin praktisch of lichamelijk werk (zorg, logistiek, techniek) structureel wordt ondergewaardeerd. Dat wakkert het gevoel aan van ‘de gewone burger’ dat zijn bijdrage er niet toe doet — en vormt voedingsbodem voor ressentiment en politiek protest.
š§Ø De morele oorzaak van populisme
Volgens Sandel ligt de opkomst van populistische bewegingen en leiders niet alleen aan economische ongelijkheid, maar aan morele vernedering. Veel kiezers die Trump of Brexit steunden, deden dat niet alleen uit frustratie over banenverlies of migratie, maar omdat ze zich neerbuigend behandeld voelden door elites die hen als ‘achterblijvers’ beschouwden.
In plaats van erkenning voor hun werk, waarden en identiteit, kregen ze schuld en minachting toegeschreven. Sandel noemt dit "de waardigheidscrisis": het gevoel dat iemands bijdrage niet telt, dat de samenleving alleen hoogopgeleide mensen waardeert, en dat er geen plek is voor wie niet in het systeem past.
“A political project that puts the dignity of work at its center would be more integrative than one focused on expanding access to college.”
Hij pleit dan ook voor een nieuw sociaal contract waarin werk, verantwoordelijkheid en maatschappelijke waarde worden herzien, en waarin mensen zich weer verbonden voelen met het grotere geheel.
š” Voorstellen voor herstel van het gemeenschappelijk goed
Sandel pleit niet voor afschaffing van inspanning of verdienste, maar voor een herijking van morele kaders en publieke waardering. Zijn voorstellen omvatten:
- Herwaardering van onmisbare beroepen Denk aan zorgverleners, buschauffeurs, vuilnismannen, leerkrachten — die tijdens crises als essentieel worden gezien, maar structureel ondergewaardeerd zijn.
- Verminderen van sociale hiĆ«rarchie op basis van diploma’s CreĆ«er maatschappelijke waardering voor allerlei soorten vaardigheden en bijdragen, niet alleen academische prestaties.
- Beleid dat sociale mobiliteit en verbondenheid bevordert Denk aan eerlijke lonen, publieke investeringen, regionale ontwikkeling, en beleid dat erkenning geeft aan niet-elitaire vormen van werk.
- Een ander verhaal over succes Verplaats het discours van "je eigen verdienste" naar "geluk, gemeenschap en wederzijdse afhankelijkheid". Dat maakt de samenleving zachter Ć©n rechtvaardiger.
“Our failure to see ourselves as indebted to others leads us to forget the kind of society that makes individual success possible.”
š Slotbeschouwing
The Tyranny of Merit is geen aanval op inspanning of excellentie, maar een pleidooi voor bescheidenheid, wederzijdse erkenning en morele heroriƫntatie. Sandel laat zien dat politieke hervorming niet voldoende is zonder een dieper inzicht in hoe wij waarde toekennen aan mensen, werk en leven.
De tirannie van verdienste is niet alleen een sociaal-economisch probleem, maar een morele crisis: we zijn vergeten dat waardigheid niet verdiend hoeft te worden — ze moet worden erkend.
.jpg)
.jfif)
Reacties
Een reactie posten