Extreemrechts en extreemlinks geweld in Europa sinds 2000

 Wanneer we kijken naar politiek gemotiveerd geweld in Europa sinds het jaar 2000, vallen de verschillen tussen extreemrechts en extreemlinks sterk op. Terwijl links-extremisme na de jaren negentig vooral bekendstaat om sabotage, brandstichting en incidentele aanslagen met beperkte slachtoffers, is het rechts-extremistisch geweld in dezelfde periode veel dodelijker en zichtbaarder geworden.

Een van de meest beruchte voorbeelden is de reeks moorden van de Nationalsozialistischer Untergrund (NSU) in Duitsland. Tussen 2000 en 2007 vermoordde deze neonazistische cel tien mensen, voornamelijk van Turkse afkomst, en verwondde zij meerdere anderen. Pas jaren later kwam de omvang van deze terreur aan het licht^[1]. In 2011 volgde de grootste rechts-extremistische aanslag in de moderne Europese geschiedenis: Anders Behring Breivik pleegde in Noorwegen een bomaanslag in Oslo en schoot vervolgens 69 jongeren dood op Utøya. In totaal vielen er 77 doden en ruim 300 gewonden^[2].

Daarna volgden meer incidenten die de blijvende dreiging van rechts-extremisme onderstreepten. In 2013 werd de Griekse muzikant Pavlos Fyssas door een lid van de neonazipartij Golden Dawn vermoord^[3]. In 2015 doodde een gemotiveerde dader in het Zweedse Trollhättan drie mensen bij een racistische aanval op een school^[4]. Het jaar daarop werd de Britse parlementariër Jo Cox vermoord door een man met extreemrechtse overtuigingen^[5]. Duitsland werd vervolgens opnieuw opgeschrikt door meerdere moorden: in 2019 de antisemitische aanslag in Halle, waarbij twee doden vielen^[6], en de moord op CDU-politicus Walter Lübcke door een neonazi^[7]. In 2020 schoot een extremist in Hanau negen mensen met migratieachtergrond dood en verwondde meerdere anderen^[8].

Onderzoekers wijzen al langer op de rol van online haat: dagelijks overspoelen sociale media ons met ophitsende berichten die normaliseren dat anderen worden gedehumaniseerd. De NCTV en KIS bevestigen dat dit patroon jongeren radicaliseert en de stap van woorden naar geweld verkleint. We zagen het recent ook in Nederland, toen Den Haag werd opgeschrikt door extreemrechtse rellen waarbij agenten en journalisten werden mishandeld, het partijkantoor van D66 werd vernield en NSB-symboliek openlijk zichtbaar was. Precies daar vertaalde online haat zich in fysieke aanvallen op politie, politici en instituties^[9].

Tegenover dit patroon staat het extreemlinkse geweld, dat in dezelfde periode veel minder slachtoffers eiste. In Italië werd in 2002 de arbeidsjurist Marco Biagi vermoord door een heropgerichte cel van de Brigate Rosse, een echo van het linksterrorisme uit de jaren zeventig en tachtig^[10]. In Griekenland volgden aanslagen door anarchistische groeperingen zoals Sect of Revolutionaries, die onder meer een politieagent in 2009 en journalist Sokratis Giolias in 2010 doodden^[11]. Buiten deze uitzonderingen bleef links-extremistisch geweld in Europa de afgelopen decennia beperkt tot vernielingen, brandstichtingen en bombrieven, vaak gericht op symbolen van de staat of bedrijven, maar zelden met dodelijke afloop.

De cijfers bevestigen dit contrast. Het RTV-databestand (Right-Wing Terrorism and Violence) registreerde tussen 1990 en 2015 al 190 dodelijke extreemrechtse incidenten in West-Europa, goed voor 303 slachtoffers, met 22 juli 2011 als grootste piek^[12]. Europol rapporteert jaarlijks in zijn TE-SAT dat linkse en anarchistische aanslagen in de EU weliswaar regelmatig voorkomen, maar zelden dodelijk zijn. Rechts-extremistische aanslagen worden minder vaak gepleegd, maar zijn in hun impact veel groter^[13].

Dit overzicht laat zien dat het politieke geweld in Europa sinds 2000 in de meeste gevallen niet afkomstig was van linkse activisten, maar van rechts-extremisten die doelbewust etnische minderheden, politici en democratische instituties aanvielen. De tegenstelling is duidelijk: waar links-extremisme voornamelijk ontwricht via intimidatie en sabotage, slaat rechts-extremisme steeds vaker toe met dodelijk geweld — aangewakkerd door de dagelijkse stroom van online haat die woorden in daden verandert.


Extreemrechts (Europa, 2000-heden) — selectie van kernincidenten

JaarLand & incidentDodenGewonden
2000–2007NSU-moorden (Duitsland) – neo-nazi cel pleegt 10 moorden101+
2011Noorwegen 22/7 (Oslo/Utøya) – Breivik, autobom + massaschietpartij77320+
2013Moord op Pavlos Fyssas (Griekenland) – dader uit neo-nazi-milieu Golden Dawn1–
2015Trollhättan schoolaanval (Zweden) – racistisch gemotiveerde zwaardaanval3 (excl. dader)2
2016Moord op MP Jo Cox (VK) – dader met extreemrechtse motieven11
2019Halle (Duitsland) – antisemitische aanslag bij synagoge22–3
2019Moord op Walter Lübcke (Duitsland) – regionaal bestuurder, door neonazi1–
2020Hanau (Duitsland) – racistische schietpartij9 slachtoffers (+ moeder dader)5–6


Extreemlinks (Europa, 2000-heden) — selectie van kernincidenten

JaarLand & incidentDodenGewonden
2002Moord op Marco Biagi (Italië) – nieuwe Brigate Rosse1–
2009Aanslag Sect of Revolutionaries (Griekenland) – moord op anti-terreuragent Nektarios Savvas1–
2010Moord op journalist Sokratis Giolias (Griekenland) – geclaimd door Sect of Revolutionaries1–
2000–hedenDiverse bom- en brandstichtingen (m.n. Griekenland/Italië) door anarchistisch/links-extremistische cellen, sporadisch letsel0 bij meeste recente casussenenkele

Voetnoten

[1] C-REX / RTV Database, NSU-onderzoek.
[2] Officiële Noorse onderzoeksrapporten over 22/7; zie ook C-REX.
[3] BBC News, “Golden Dawn supporter jailed for Pavlos Fyssas murder”.
[4] The Guardian, “Sweden school attack: racist motives confirmed”.
[5] UK Crown Prosecution Service, zaak Jo Cox.
[6] Deutsche Welle, verslag Halle-aanslag.
[7] Der Spiegel, verslag moord Walter Lübcke.
[8] Süddeutsche Zeitung, “Hintergründe Anschlag Hanau”.
[9] NCTV (Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland) & KIS, “Inzichten online haatspraak”; NOS, verslag Den Haag-rellen september 2025.
[10] Italiaanse rechtbankverslagen inzake Brigate Rosse.
[11] Greek Reporter, “Sect of Revolutionaries claims attacks”.
[12] RTV Database, West-Europees overzicht 1990–2015.
[13] Europol TE-SAT 2024, overzicht terroristische dreigingen in de EU.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen