Extreemrechts in Nederland: vijandbeelden, perceptie en politieke realiteit



Extreemrechts leeft van angst en vijandbeelden. Vandaag zijn dat moslims, “links” en de “Brusselse elite”; morgen kunnen het LGBTQI+ groepen, demonstranten of andere minderheden zijn. Deze beweging biedt geen rationele oplossingen, maar voedt zich met complottheorieën, zoals de “Great Replacement”-theorie, die verdeeldheid zaait en wantrouwen aanwakkert.

Onderzoek laat zien dat extreemrechtse kiezers in Nederland zelden stemmen vanuit rationele, materiële zorgen. Hun stemgedrag wordt vaak gedreven door irrationele groepsgevoelens en overtuigingen die in online echo­kamers versterkt worden – bijna cultachtig. Het is daarom een misvatting te denken dat deze kiezers vanzelf zullen terugkeren naar gematigde partijen wanneer extreemrechts faalt. De dynamiek is eerder verhardend dan corrigerend. (Zie onder meer analyses van de AIVD en studies van de Rijksuniversiteit Groningen.)

De verkiezingswinst van de PVV, van 17 naar 37 zetels, is niet het gevolg van inhoudelijke oplossingen maar van anti-immigratie retoriek en angstretoriek. Internationale analyses, zoals die van het Wilson Center, wijzen erop dat dit succes vooral stoelt op emoties en het aanwakkeren van vijandbeelden. Tegelijkertijd stelt de Nederlandse veiligheidsdienst AIVD vast dat extreemrechtse groeperingen in aantal juist afnemen, versnipperd functioneren en dat de daadwerkelijke dreiging tegen de democratie relatief beperkt is. Met andere woorden: de perceptie van een oprukkende macht is groter dan de realiteit.

Het gevaar zit juist in die perceptie. Extreemrechts kan alleen bestaan door voortdurend nieuwe zondebokken aan te wijzen – mensen die er anders uitzien, anders geloven of anders denken. Zonder vijandbeelden stort hun narratief in. Dat zagen we in de jaren ’30 met de NSDAP en de NSB, en in de jaren ’80 en ’90 met CP’86 en de Centrumpartij. De patronen zijn oud, de doelwitten wisselen, maar het mechanisme blijft hetzelfde.

Daarom is het van belang ons niet te laten misleiden door symboliek, mediahypes of de verleiding van simplistische oplossingen. De uitdaging is groter: om elkaar als mensen te blijven zien, verbinding te zoeken en kritisch te blijven op haatdragende ideologieën. Extreemrechts wint alleen als wij wegkijken en de normalisering van haat accepteren.


Wat kunnen we hiertegen doen? Allereerst door feiten steeds opnieuw tegenover leugens en complottheorieën te zetten. Daarnaast is het cruciaal om de samenleving weerbaar te maken: investeer in goed onderwijs, onafhankelijke journalistiek en een sterke democratische rechtsstaat. We moeten haat normaliseren tegengaan, niet door te zwijgen maar door actief het gesprek aan te gaan en alternatieven te bieden die wél perspectief geven. En vooral: laat zien dat solidariteit, vrijheid en menselijkheid niet lege woorden zijn, maar waarden die ons land daadwerkelijk sterker en veiliger maken.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen