Extreemrechts: van randverschijnsel tot mainstream

 In Extreemrechts schetst Cas Mudde, internationaal erkend politicoloog en expert op dit terrein, een systematisch overzicht van de opkomst en dynamiek van radicaal- en extreemrechts in Europa en de Verenigde Staten. Zijn uitgangspunt is dat wat vaak als randfenomeen wordt gezien, in werkelijkheid een mainstream politieke kracht is geworden.

Mudde definieert extreemrechts door drie kernideologische elementen: nativisme (de overtuiging dat staten homogeen moeten zijn, waarin ‘vreemdelingen’ geen plaats hebben), autoritarisme (een drang naar orde, hiërarchie en gehoorzaamheid) en populisme (het idee dat politiek een strijd is tussen een pure volkswil en een corrupte elite). Deze combinatie verklaart volgens hem de aantrekkingskracht van partijen als de PVV, AfD, Lega, Rassemblement National en vergelijkbare bewegingen.

Hij benadrukt dat extreemrechts niet overal hetzelfde is: er is een spectrum van parlementaire partijen tot straatbewegingen en online subculturen. Sommige groeperingen beperken zich tot het democratisch bestel en het electorale spel, anderen radicaliseren en gebruiken geweld. Maar wat hen verbindt, is een gedeelde vijandschap tegenover migratie, islam, globalisering en politieke elites.

Een belangrijk inzicht van Mudde is dat de successen van extreemrechts niet alleen aan henzelf te danken zijn, maar ook aan de gevestigde politiek. Mainstream partijen hebben thema’s als migratie en nationale identiteit jarenlang genegeerd of juist overgenomen, waardoor extreemrechts ze wist te claimen. Daarmee is het idee van een ‘cordon sanitaire’ (het buitensluiten van radicaal rechts) in de praktijk vaak ondergraven.

Daarnaast legt Mudde uit dat extreemrechts geen geïsoleerd gevaar is: via sociale media, transnationale netwerken en alternatieve media groeit een gedeeld discours dat desinformatie, complottheorieën en vijanddenken voedt. Dit wordt versterkt door socio-economische factoren zoals ongelijkheid, werkonzekerheid en gevoelens van culturele ontworteling.

Het boek eindigt met een dubbele boodschap. Enerzijds waarschuwt Mudde dat extreemrechts niet vanzelf verdwijnt en dat we waakzaam moeten blijven voor de uitholling van democratische instituties en mensenrechten. Anderzijds stelt hij dat paniek of demonisering contraproductief is: effectief antwoord vraagt om feitelijk debat, versterking van democratische weerbaarheid, sociaal beleid en politieke representatie. Extreemrechts is niet het ‘andere’ buiten de samenleving, maar een onderdeel van de democratie die we beter moeten begrijpen om haar te beschermen.