Hoe keren we het tij?

 Nederland staat op een kruispunt. De rellen in Den Haag, de normalisering van haat in de politiek en de verharding van beleid tegen vluchtelingen en demonstranten zijn geen losse incidenten, maar tekenen van een bredere verschuiving. Een verschuiving waarin wat ooit ondenkbaar was – mensen tweederangs maken, de vrijheid van protest beknotten, onafhankelijke adviesorganen negeren – stap voor stap normaal begint te lijken.

Wetenschappers en instellingen waarschuwen ons al jaren. Hannah Arendt noemde het de banaliteit van het kwaad: niet de grote klappen, maar de kleine verschuivingen waarmee een samenleving zijn morele kompas verliest. Timothy Snyder wees erop dat democratieën niet plotseling instorten, maar langzaam uithollen wanneer burgers en instituties zwijgen. Amnesty International en de UNHCR herinneren ons eraan dat grondrechten geen luxe zijn, maar fundamenten van de menselijke waardigheid. En onze eigen Raad van State waarschuwt keer op keer dat wetgeving niet uitvoerbaar of grondwettig is, maar te vaak wordt die stem genegeerd.

Benoem wat er werkelijk gebeurt

De eerste stap is eerlijkheid. Politiek geweld dat voortkomt uit haat en racialisering is extreemrechts geweld. Het wegmoffelen of verhullen daarvan is gevaarlijk, omdat woorden bepalen of iets serieus genomen wordt. Alleen door te benoemen wat er aan de hand is, kunnen we ertegen handelen.

Herstel de hygiëne van de democratie

Onze instituties hebben een geweten, en dat geweten heet de Raad van State. Wanneer kabinet en Kamer structureel hun adviezen naast zich neerleggen, verliezen we de correctie die wetgeving uitvoerbaar, rechtmatig en grondrechtenbestendig moet maken. Wetgeving hoort pas door de Kamer te gaan wanneer de uitvoerbaarheid en rechtmatigheid zijn getoetst, niet erna.

Bescherm grondrechten tegen erosie

Grondrechten zijn geen hinderlijke obstakels, maar het fundament van vrijheid. Natuurlijk kan de overheid beperkingen stellen, maar die moeten proportioneel zijn. Dat betekent: demonstratierecht beschermen waar het kan, en alleen inperken waar het moet. Niet reflexmatig verbieden, maar zoeken naar balans.

Geef vluchtelingen hun menselijkheid terug

Vluchtelingen en hun gezinnen mogen niet langer worden behandeld als tweederangs mensen. Europese richtlijnen en de waarschuwingen van de UNHCR zijn duidelijk: bescherming is bescherming. Het creëren van kunstmatige tweedelingen ondermijnt onze eigen rechtsorde en onze morele geloofwaardigheid.

Spreek haat tegen, en doe dat zichtbaar

Haat stopt niet vanzelf. Het verspreidt zich als gif, zeker online. Daarom moeten we investeren in counter-speech: snelle, zichtbare tegenspraak. Niet alleen met wetten en politie, maar via scholen, jongerenwerk, maatschappelijke organisaties en platforms die verantwoordelijkheid nemen. Alleen door haat in het publieke debat te weerleggen met feiten én empathie, kunnen we de voedingsbodem wegnemen.

Veiligheid en vrijheid horen samen

De NCTV en AIVD waarschuwen al jaren voor radicalisering, zowel jihadistisch als extreemrechts. Die waarschuwingen moeten serieus worden genomen, maar altijd met waarborgen voor privacy en rechtsbescherming. Veiligheid mag nooit worden gebruikt als excuus om vrijheden weg te nemen.

Versterk journalistiek en weerbaarheid

Een democratie kan niet zonder onafhankelijke, moedige media. Juist in campagnetijd is het van levensbelang dat desinformatie wordt ontkracht en dat burgers toegang hebben tot feiten, niet alleen tot slogans. Steun voor journalistiek is dus steun voor democratie.

Zet lokale democratie in als anker

Veel beslissingen over demonstraties, veiligheid en dialoog worden lokaal genomen. Gemeenteraden en burgemeesters kunnen het verschil maken: door demonstraties mogelijk te maken, door te de-escaleren in plaats van te verbieden, en door ruimte te geven aan gesprek en protest.

Houd politiek schoon

Democratie is meer dan stemmen tellen. Het is ook een morele grens: geen coalities of gedoogconstructies met partijen die grondrechten afhankelijk willen maken van afkomst, religie of herkomst. Politieke macht is nooit neutraal; het zegt iets over welke waarden een samenleving accepteert.

Zet de rechtszaal in als verdedigingslinie

Wanneer rechten worden uitgekleed en wetten grondrechten aantasten, moet de rechter spreken. Strategisch procederen is daarom cruciaal. Het vraagt moed van advocaten, organisaties en burgers om via de rechtsstaat de rechtsstaat te verdedigen.

Burgers als hoeders van menselijkheid

De democratie leeft niet alleen in Den Haag, maar ook in buurten, kerken, moskeeën, sportclubs en scholen. Sluit je aan bij initiatieven tegen discriminatie, organiseer dialoogavonden, steun nieuwkomers. Weersta de ontmenselijking in het klein, daar waar je zelf verschil kunt maken.

Stemmen is meer dan een keuze – het is een morele daad

Op 29 oktober 2025 stemmen we niet alleen op partijen, maar op het kader waarin wij met elkaar omgaan. Stemmen is kiezen tussen haat en hoop, tussen erosie en herstel, tussen een rechtsstaat met asterisken of een rechtsstaat voor iedereen.

---

Oproep

De geschiedenis leert dat democratie niet vanzelfsprekend is. Zij kan breken wanneer we zwijgen, of sterker worden wanneer we spreken en handelen.

Daarom mijn oproep: laat dit geen stap richting afgrond zijn. Sta op, spreek je uit, stem voor een Nederland dat rechtvaardig, vrij en menselijk is. Want als wij het niet doen, kan het straks te laat zijn.