Ideologie als fundament van ongelijkheid

 Thomas Piketty’s Capital and Ideology is een monumentaal werk van meer dan 1000 pagina’s waarin hij de geschiedenis en mechanismen van ongelijkheid onderzoekt. Het boek bouwt voort op zijn eerdere werk Capital in the Twenty-First Century, maar richt zich niet alleen op economische data, maar vooral op de ideologieën die ongelijkheid rechtvaardigen. Piketty stelt dat ongelijkheid geen puur economische, maar fundamenteel politieke en morele keuze is — een keuze die wordt gevormd door verhalen, rechtvaardigingen en machtssystemen.

1. Ideologie als fundament van ongelijkheid

Piketty introduceert het concept van ideologische regimes: systemen van rechtvaardiging die economische ongelijkheid mogelijk maken en legitimeren. Historisch gezien zijn samenlevingen altijd gebaseerd geweest op ongelijkheid, maar de vormen en rechtvaardigingen ervan verschillen enorm:

  • Trifunctionele samenlevingen (pre-industriële samenlevingen) legitimeerden ongelijkheid door religie en traditie (adel, geestelijkheid, boerenstand).
  • Eigendomsideologie in de 18e–19e eeuw stelde het heiligdom van privé-eigendom centraal, vooral in post-revolutionair Frankrijk en Engeland.
  • Koloniale en slavernij-ideologieën rechtvaardigden ongelijkheid tussen volkeren via raciale en culturele superioriteit.
  • Socialistische regimes probeerden ongelijkheid te bestrijden, maar leidden vaak tot andere vormen van autoritair staatskapitalisme.

2. Ongelijkheid en politiek: van aristocratie naar meritocratie

Piketty toont hoe de overgang van aristocratische naar kapitalistische samenlevingen ongelijkheid niet heeft opgeheven, maar hervormd. Het concept van meritocratie vervangt erfelijke voorrechten, maar in de praktijk ontstaat een nieuwe elite die haar rijkdom legitimeert via scholing, diploma’s en prestaties. Dit leidt tot een schijngelijkheid, waarbij economische en culturele elites zichzelf reproduceren.

Hij noemt dit fenomeen het "brahman-kapitalisme": een alliantie tussen hoogopgeleide culturele elites (de 'brahmanen') en economische elites (de 'handelaars' of kapitalisten). Deze alliantie ondermijnt het vertrouwen in linkse partijen, die vroeger de belangen van arbeiders verdedigden.

3. De opkomst van ongelijkheid in de 21e eeuw

Piketty toont met data aan dat ongelijkheid wereldwijd opnieuw stijgt, vooral in het Westen, sinds de neoliberale revolutie van de jaren 1980. Belangrijke trends:

  • Privatisering en belastingverlaging vergroten vermogensongelijkheid.
  • Globalisering zonder herverdeling versterkt kapitaal en verzwakt arbeid.
  • Politieke systemen (zoals in de VS of Europa) worden steeds meer gedomineerd door elites, met als gevolg populistische reacties.

De “egalitaire revoluties” (zoals de Franse Revolutie of het naoorlogse herverdelingsbeleid) zijn vervangen door een “hyperkapitalistische” wereldorde zonder sterke herverdelingsmechanismen.

4. Alternatieven: Participatief socialisme en democratische herverdeling

Piketty pleit voor een radicaal alternatief dat hij “participatief socialisme” noemt. De kernideeën zijn:

  • Progressieve belasting op vermogen: een jaarlijkse wereldwijde belasting op kapitaal om herverdeling structureel mogelijk te maken.
  • Erfbelasting en ‘basis-erfenis’: iedereen krijgt op 25-jarige leeftijd een basisvermogen, gefinancierd uit vermogensbelasting.
  • Medezeggenschap van werknemers in bedrijven (co-determinatie): werknemers zouden 50% van de stemmen in raden van bestuur moeten hebben.
  • Socialisering van onderwijs, gezondheidszorg en data: publieke voorzieningen als universele rechten.
  • Rechtvaardige internationalisering: in plaats van vrije markt-globalisering, pleit hij voor coöperatieve, transparante en sociaal rechtvaardige wereldwijde instituties.

5. Een oproep tot democratische utopie

Piketty eindigt het boek met een normatief pleidooi: ongelijkheid is geen natuurwet, maar een politieke en ideologische keuze. Net zoals men vroeger slavernij of erfelijke monarchieën als “normaal” beschouwde, beschouwen we nu extreme kapitaalaccumulatie als onvermijdelijk — maar dat hoeft niet zo te zijn.

Hij roept op tot een “nieuwe ideologie van gelijkheid”, gebaseerd op democratie, participatie, rechtvaardigheid en historisch bewustzijn. Daarbij moeten we lessen trekken uit het verleden, en begrijpen hoe ideologieën functioneren om ongelijkheid te legitimeren of te bestrijden.

Koppeling aan #MenselijkNederland

Capital and Ideology sluit nauw aan bij het gedachtegoed van #MenselijkNederland:

  • Piketty biedt een historische en morele onderbouw voor het idee dat rechtvaardigheid, empathie en menselijke waardigheid politieke keuzes zijn, geen technocratische bijzaak.
  • Zijn pleidooi voor participatief socialisme weerspiegelt de kernwaarden van een democratische rechtsstaat die ruimte biedt aan iedereen.
  • Het boek toont ook aan dat waarden als vrijheid en gelijkheid onder druk komen te staan als de ideologie van ongelijkheid overheerst — een waarschuwing die past bij de huidige verschuivingen in Nederland en Europa.
  • Piketty’s oproep tot een nieuwe ideologie verbindt historische inzichten met een toekomstgerichte, humane politiek.


Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen