Samen leven binnen grenzen: Utopisch denken, rechtvaardige economie en inheemse wijsheid als fundament voor een menselijk Nederland

 In een tijd waarin sociale ongelijkheid, ecologische ontwrichting en democratische vermoeidheid elkaar versterken, klinkt de roep om systeemverandering steeds luider. Maar tegelijk lijkt het politieke en economische denken vast te zitten in oude reflexen van groei, controle en individualisme. Tegen die achtergrond bieden denkers als Erik Olin Wright, Kate Raworth en vele vertegenwoordigers van inheemse wijsheidstradities een radicaal alternatief. Zij pleiten niet voor utopieën als droombeelden, maar voor concrete verbeelding van een samenleving waarin rechtvaardigheid, verbondenheid en duurzaamheid leidend zijn.

Hun werk sluit nauw aan bij de idealen van #MenselijkNederland, een campagne die streeft naar een politiek en samenleving gebaseerd op menselijke waardigheid, empathie, gedeelde verantwoordelijkheid en leven binnen de grenzen van wat sociaal én ecologisch houdbaar is.

---

Utopisch denken als realistische noodzaak

De Amerikaanse socioloog Erik Olin Wright stelt dat kritiek op het huidige systeem pas echt zinvol is als die vergezeld gaat van constructieve voorstellen: realistische utopieën die én radicaal én haalbaar zijn. In zijn boek Envisioning Real Utopias laat hij zien hoe coöperaties, participatieve democratie, commons-gebaseerde economieën en publieke zorgmodellen al bestaan – als kiemen van een alternatieve toekomst.

Volgens Wright is sociale rechtvaardigheid niet het automatische gevolg van markten of verkiezingen, maar vraagt het om de herverdeling van macht en middelen, om institutionele innovatie en om het serieus nemen van de behoeften van burgers als actieve deelnemers in hun samenleving.

Voor Nederland betekent dit: een herwaardering van democratische zeggenschap in wonen, zorg, werk en energie. Initiatieven als energiecoöperaties, bewonersgestuurde wijkontwikkeling of burgerberaden over klimaat passen perfect in Wrights visie – en vormen tegelijk een praktisch antwoord op het groeiende wantrouwen in politiek en bestuur.

---

Economie binnen sociale en planetaire grenzen

De Britse econome Kate Raworth biedt met haar Donut Economics een helder en beeldrijk alternatief voor het dominante groeimodel. Volgens haar moet een gezonde economie functioneren binnen twee grenzen: een sociaal fundament dat zorgt voor toegang tot basisbehoeften (zoals zorg, onderwijs, werk, huisvesting en participatie), en een ecologisch plafond dat de draagkracht van de aarde bewaakt (klimaat, biodiversiteit, water, luchtkwaliteit).

De ruimte tussen die twee ringen – de donut – is de veilige en rechtvaardige zone waarin menselijke bloei mogelijk is zonder ecologische schade. In plaats van economische groei als doel op zich, pleit Raworth voor een circulaire, regeneratieve, inclusieve economie gebaseerd op samenwerking, herverdeling en welzijn.

Voor Nederland is deze denkwijze uitermate relevant. We kennen een van de hoogste BBP’s per hoofd van de bevolking, maar kampen tegelijk met groeiende armoede, woningnood, burn-outs en ecologische overschrijding. Gemeenten zoals Amsterdam hebben Raworths donutmodel al omarmd als beleidskader.

---

Inheemse wijsheid: zorg voor relaties, gemeenschap en aarde

Inheemse volken over de hele wereld – van de Haudenosaunee in Noord-Amerika tot de Aymara in de Andes, van Aboriginal volkeren in Australië tot de Dogon in West-Afrika – dragen al eeuwenlang levensbeschouwingen met zich mee die mens, gemeenschap en natuur niet als gescheiden zien, maar als diep verweven. In deze denktradities is de aarde geen hulpbron, maar een levend wezen; zijn rechten collectief verankerd; en is toekomstdenken vanzelfsprekend gericht op zeven generaties vooruit.

Centraal in deze tradities staan:

• Respect voor de aarde als levend en relationeel geheel;
• Verantwoordelijkheid tegenover toekomstige generaties;
• Gemeenschapsgerichtheid en het afwijzen van individuele accumulatie;
• Wijsheid en overleg als leidraad voor besluitvorming.

In een land als Nederland – waar beleid vaak technocratisch, juridisch en op de korte termijn gericht is – vormen deze inzichten een krachtige spiegel. Wat als we beleid zouden maken met het welzijn van toekomstige generaties voor ogen? Wat als we wonen, voedsel, zorg en energie zouden organiseren vanuit het idee van relatie en zorg, in plaats van uit efficiency en concurrentie?

---

Een andere samenleving is mogelijk – en al zichtbaar

Wat Wright, Raworth en inheemse denktradities delen, is de overtuiging dat een betere samenleving geen abstract ideaal is, maar een praktisch en noodzakelijk alternatief. Hun perspectieven bieden niet alleen kritiek, maar ook een routekaart: van centralisatie naar gedeelde macht, van extractie naar wederkerigheid, van groei naar bloei.

Voor Nederland betekent dit het herontwerpen van instituties, economie en besluitvorming vanuit het leven zelf: wat hebben mensen nodig om in waardigheid te leven, wat heeft de aarde nodig om ons te blijven dragen, en hoe organiseren we solidariteit over grenzen en generaties heen?

In het licht van de klimaatcrisis, polarisatie, structurele ongelijkheid en morele vermoeidheid, biedt #MenselijkNederland een verbindende visie: laten we samen bouwen aan een samenleving die inclusief, duurzaam en menselijk is.

Dat vraagt moed om afscheid te nemen van wat niet meer werkt – en verbeeldingskracht om te erkennen wat al groeit. Of het nu een bewonerscoöperatie is, een voedselbos, een wijkbudget of een burgerberaad: de kiemen van een ander Nederland zijn er al. Het is tijd om ze de ruimte te geven.

🌿 Een menselijk Nederland leeft binnen de grenzen van zorg, verbondenheid en verantwoordelijkheid. Niet omdat het moet – maar omdat het beter is voor iedereen.