Van individualisering naar tribalisering

 

Na decennia van doorgeschoten individualisering zien we nu een nieuwe trend in onze samenleving: tribalisering. Het klinkt als een woord uit de antropologie, maar in feite raakt het het hart van onze politieke en maatschappelijke realiteit. Waar individualisering betekende dat de mens steeds meer als autonoom individu werd gezien – met recht op zelfontplooiing en keuzevrijheid – ontstaat nu een tegengestelde beweging: mensen zoeken bescherming en identiteit in de eigen groep.

Wat is tribalisering?

Tribalisering is het proces waarbij individuen zich steeds sterker identificeren met hun “stam”: een etnische groep, religie, politieke stroming of digitale community. Het gaat om het zoeken naar houvast in een wereld die als onzeker of bedreigend wordt ervaren. Het eigene wordt benadrukt, het verschil met de ander uitvergroot. In een getribialiseerde samenleving draait het niet meer om het individu als uniek mens, maar om de groep waartoe je behoort – en de grenzen die die groep trekt.

Signalen in onze samenleving

De signalen zijn overal zichtbaar. In de politiek zien we partijen die niet meer zoeken naar compromissen, maar vooral de eigen achterban bevestigen. Op sociale media vormen zich bubbels waarbinnen gelijkgestemden elkaar vinden en versterken, terwijl andere meningen worden genegeerd of weggezet als vijandig. Ook in het dagelijks leven merken we hoe spanningen toenemen tussen groepen: autochtoon versus migrant, stad versus platteland, hoog- versus laagopgeleid. Het gevoel van “wij” tegen “zij” wordt steeds sterker.

Oorzaken van tribalisering

De oorzaken zijn divers. Globalisering en migratie zorgen voor meer zichtbare diversiteit, wat bij sommigen onzekerheid en identiteitsvragen oproept. Economische ongelijkheid vergroot het gevoel dat groepen tegen elkaar uitgespeeld worden. Politieke fragmentatie en het verdwijnen van grote volkspartijen zorgen ervoor dat er minder gezamenlijke verhalen zijn waarin iedereen zich kan herkennen. Ook de digitale revolutie draagt bij: algoritmes versterken polarisatie door vooral te laten zien wat de eigen overtuiging bevestigt.

Gevolgen en gevaren

Tribalisering heeft grote gevolgen. Democratie functioneert bij de gratie van dialoog en compromis. Als groepen zich terugtrekken in hun eigen gelijk, verdwijnt de bereidheid om naar elkaar te luisteren. Het risico is dat maatschappelijke samenhang verdampt en dat conflicten verharden. Het gevaar is niet alleen verdeeldheid, maar ook het verlies van vertrouwen in de democratische rechtsstaat: wie zich alleen nog door zijn eigen stam vertegenwoordigd voelt, ziet instituties al snel als vijandig of irrelevant.

Hoe kunnen we dit voorkomen?

De vraag is hoe we tribalisering kunnen keren zonder terug te vallen in de kille eenzaamheid van doorgeschoten individualisering. Het antwoord ligt in het versterken van verbinding. We moeten investeren in ontmoetingen tussen groepen: in onderwijs, in wijken, in werk. Politiek moet weer gaan over het algemeen belang, niet alleen over het bedienen van de eigen achterban. En in het publieke debat moeten we de moed hebben om niet alleen te bevestigen, maar ook te luisteren en te leren van verschillen.

Een samenleving kan verschillen verdragen, zolang er een gedeeld verhaal is dat ons boven de stammen uittilt. Dat verhaal is er: de democratische rechtsstaat, waarin vrijheid, gelijkheid en menselijkheid geen leuzen zijn, maar gezamenlijke grondslagen. Alleen door dat fundament telkens opnieuw te bevestigen, voorkomen we dat de stammen sterker worden dan de samenleving als geheel.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen