Vrijheid met grenzen – de kracht én kwetsbaarheid van het liberalisme

 De politieke orde die het Westen sinds de Verlichting grotendeels heeft gevormd, is die van het liberalisme. Geboren uit de puinhopen van religieuze oorlogen en absolutistische tirannie, bood het liberalisme een antwoord op onderdrukking en geweld: vrijheid, rechtsgelijkheid, bescherming van minderheden en een neutrale staat die geen morele visie oplegt aan zijn burgers.

In Liberalism and Its Discontents stelt Francis Fukuyama dat het liberalisme — ondanks al zijn imperfecties — nog altijd de meest humane en stabiele politieke orde biedt. Maar hij erkent ook dat deze orde vandaag diep onder druk staat. Niet alleen van buitenaf, maar juist ook van binnenuit.

🔎 Een traditie onder vuur

Lange tijd leek het liberalisme onaantastbaar. Maar nu valt het van twee kanten onder vuur:

  • Rechts populisme beschouwt het liberalisme als elitair, kosmopolitisch en vijandig tegenover nationale tradities. Het wantrouwt onafhankelijke rechtspraak, persvrijheid en pluralisme.
  • Radicaal links hekelt het liberalisme als blind voor structurele ongelijkheid en onrecht, en ziet zijn nadruk op individuele autonomie als een dekmantel voor uitbuiting en racisme.

Fukuyama wijst erop dat deze kritiek deels terecht is. Het liberalisme heeft in zijn neoliberale varianten te veel vertrouwd op markten, en te weinig op gemeenschapszin, solidariteit en morele kaders. Maar het antwoord is volgens hem niet om het liberalisme af te breken, maar om het te herijken.

🧭 Vrijheid is geen los-zand-autonomie

Een van de centrale spanningen die Fukuyama analyseert, is de doorgeschoten vorm van individuele vrijheid. Waar het klassieke liberalisme vrijheid koppelde aan verantwoordelijkheid binnen een rechtsorde, is vrijheid in de moderne samenleving vaak gereduceerd tot absolute autonomie. Ieder is zijn eigen moraal, zijn eigen identiteit, zijn eigen waarheidsbron.

Maar een samenleving kan niet bestaan zonder gedeelde normen en structuren van vertrouwen. Wanneer alle instituties – de rechtspraak, het parlement, de wetenschap, de pers – worden afgeschilderd als vijandige of corrupte machten, brokkelt het fundament van de liberale democratie af.

Fukuyama pleit daarom voor een herstel van institutioneel vertrouwen: sterke overheidsinstellingen die niet alleen beschermen, maar ook betekenis geven aan democratisch burgerschap. Niet de vrije markt of het identiteitsdenken moet centraal staan, maar een gedeeld gevoel van verantwoordelijkheid.

🏛️ Waarom we liberalisme moeten behouden (en hervormen)

Volgens Fukuyama ligt de kracht van het liberalisme in zijn institutionele bescheidenheid: het biedt een politiek kader waarin mensen met uiteenlopende overtuigingen kunnen samenleven. Maar dat kader functioneert alleen als er ook sociale samenhang en moreel kompas zijn.

Concreet betekent dat:

  • Het liberalisme moet socialer worden, met meer aandacht voor ongelijkheid en publieke voorzieningen.
  • Het moet institutioneel robuuster zijn, met sterke rechtsstatelijke waarborgen tegen machtsmisbruik.
  • Het moet waarden durven benoemen: vrijheid, waardigheid, gelijkheid — niet alleen als juridische rechten, maar als sociale idealen.

Fukuyama roept dus niet op tot de afbraak van het liberalisme, maar tot zijn redding — via vernieuwing, morele verdieping en sociaal bewustzijn.

🟠 Verbindende waarden in #MenselijkNederland

De boodschap van Liberalism and Its Discontents raakt aan de kern van wat #MenselijkNederland wil uitdragen. Ook deze campagne benadrukt dat vrijheid alleen kan floreren in een samenleving die rechtvaardig, verantwoordelijk en democratisch is. Geen technocratische kille politiek, maar een politiek die de mens centraal stelt — mét zijn kwetsbaarheid, hoop, en behoefte aan zingeving.

Zoals Fukuyama pleit voor een liberalisme dat opnieuw betekenis krijgt door sociale rechtvaardigheid, zo pleit #MenselijkNederland voor een samenleving waarin mensenrechten, menselijke waardigheid en rechtsstatelijkheid niet vrijblijvend zijn, maar actief vormgegeven worden.

Het is die combinatie van vrijheid én verbondenheid, van autonomie én zorg, van rede én medemenselijkheid die zowel het herstelde liberalisme als deze campagne gemeen hebben.

🟠 Niet tegen de staat of tegen de ander, maar vóór een samenleving waarin ieder mens telt – dat is waar vrijheid opnieuw begint.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen