De toekomst van de mensheid hangt af van empathie

 

The Empathic Civilization – The Race to Global Consciousness in a World in Crisis (Jeremy Rifkin, 2009)

In The Empathic Civilization ontvouwt Jeremy Rifkin een groot en meeslepend verhaal over de rol van empathie in de geschiedenis en toekomst van de mensheid. Zijn centrale these is dat empathie geen bijkomstige emotie is, maar een bepalende kracht die samenlevingen vormgeeft en de sleutel kan zijn tot het oplossen van de wereldwijde crises waarin wij ons bevinden.

Rifkin begint met een historische analyse. Vanaf de eerste gemeenschappen laat hij zien hoe menselijke samenlevingen telkens nieuwe lagen van empathie hebben ontwikkeld. In kleine stammen draaide het om verbondenheid binnen de groep. Met de komst van religies en beschavingen ontstond een breder gevoel van gemeenschappelijkheid, waarbij empathie zich kon uitstrekken tot grotere groepen mensen. In de moderniteit werd dit verder uitgebreid via natiestaten, onderwijs en media: het vermogen om je in te leven in mensen die je nooit persoonlijk ontmoet hebt.

Toch plaatst Rifkin daar een paradox tegenover: telkens wanneer empathie zich uitbreidt en meer mensen omvat, vergroot ook de schaal van energieverbruik en economische systemen die dit mogelijk maken. De industriële revolutie bracht meer onderlinge verbondenheid, maar ook enorme ecologische schade en ongelijkheid. Deze spanning vormt de kern van Rifkins analyse: empathie en destructie groeien vaak tegelijk.

De auteur stelt dat we nu op een kantelpunt staan. Door globalisering, digitale communicatie en klimaatverandering is de mensheid meer dan ooit met elkaar en met de planeet verbonden. Maar ons economische en politieke systeem loopt achter. De uitdaging is een sprong te maken naar wat Rifkin noemt een “empathic civilization”: een beschaving waarin empathie niet beperkt blijft tot familie, natie of religie, maar zich uitstrekt tot de hele mensheid én tot andere levende wezens en toekomstige generaties.

Rifkin benadrukt dat deze verschuiving niet vanzelf gaat. Ze vraagt om bewustwording, opvoeding, nieuwe vormen van onderwijs en een herziening van onze waarden. Technologie speelt hierbij een dubbele rol. Enerzijds maken internet en sociale media het mogelijk dat mensen wereldwijd direct getuige zijn van elkaars leed en vreugde, waardoor empathie grensoverschrijdend kan groeien. Anderzijds kunnen dezelfde technologieën leiden tot polarisatie, oppervlakkigheid en consumentisme.

Een belangrijk onderdeel van het boek is Rifkins visie op de ecologische crisis. Hij stelt dat het voortbestaan van de aarde zelf afhangt van onze capaciteit om empathisch te handelen: ons vermogen om ons in te leven in toekomstige generaties en niet-menselijk leven. Ecologische verantwoordelijkheid is, in zijn ogen, niets anders dan empathie in de tijd en empathie over de soortgrenzen heen.

Rifkin ziet hoopvolle signalen. Jongere generaties zijn vaak gevoeliger voor mondiale solidariteit, diversiteit en duurzaamheid. Ook in onderwijs en cultuur worden empathie, samenwerking en zorgzaamheid steeds vaker als kernwaarden genoemd. Hij pleit daarom voor een heroriëntatie van economie en politiek, weg van korte-termijn winst en nationale belangen, naar structuren die empathische verbondenheid mogelijk maken en versterken.

Samenvattend stelt The Empathic Civilization dat de toekomst van de mensheid afhangt van ons vermogen empathie tot leidend principe te maken. Niet als tegenpool van rationaliteit, maar als de noodzakelijke emotionele en morele ondergrond waarop rechtvaardige samenlevingen gebouwd kunnen worden. Rifkin schetst daarmee een visionair maar ook urgent beeld: alleen een empathische beschaving kan de grote uitdagingen van onze tijd – klimaatcrisis, ongelijkheid, gewelddadige conflicten – het hoofd bieden.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen