De macht van ideeën – Gramsci’s weg naar een rechtvaardige samenleving

🌿 Antonio Gramsci – Quaderni del carcere (1929–1935)

Antonio Gramsci, Italiaanse marxist en medeoprichter van de Communistische Partij van Italië, schreef zijn beroemde Quaderni del carcere (Gevangenisschriften) tijdens zijn gevangenschap onder het fascistische regime van Mussolini. In plaats van te vervallen in wanhoop gebruikte hij zijn gevangenschap om diep na te denken over politiek, cultuur en de voorwaarden voor een rechtvaardige samenleving. Zijn notities vormen een van de meest invloedrijke politieke werken van de 20e eeuw.

Gramsci analyseerde waarom revoluties in West-Europa niet plaatsvonden zoals Marx had voorspeld. Volgens hem lag de sleutel niet alleen in de economie, maar ook in de cultuur en ideeënwereld. Politieke macht berust niet enkel op dwang, maar ook op instemming en morele leiding. Dit noemt hij hegemonie: de manier waarop dominante groepen hun waarden en wereldbeeld zo vanzelfsprekend maken dat ze door de meerderheid als normaal of natuurlijk worden ervaren.

Voor een rechtvaardige samenleving is het daarom noodzakelijk dat ook onderdrukte groepen hun eigen tegen-hegemonie ontwikkelen – een alternatieve cultuur en visie die steun krijgt in de samenleving. Hierbij spelen intellectuelen een cruciale rol. Gramsci onderscheidde de “traditionele intellectueel”, verbonden met bestaande machtsstructuren, en de “organische intellectueel”, die vanuit de eigen klasse of gemeenschap nieuwe ideeën ontwikkelt en mensen mobiliseert.

Democratie en rechtvaardigheid zijn volgens Gramsci geen vanzelfsprekendheden, maar het resultaat van voortdurende strijd om erkenning, cultuur en macht. Alleen door onderwijs, debat en solidariteit kunnen burgers bewust worden van hun positie en samen alternatieven opbouwen.

Zijn visie is actueler dan ooit: ook nu bepalen media, onderwijs en publieke opinie in hoge mate hoe we de werkelijkheid zien. Een rechtvaardige samenleving vraagt om kritische burgers die hegemonie doorbreken en nieuwe vormen van solidariteit en menselijkheid vormgeven.





 

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen