Democratie heruitgevonden: waardigheid en zelfbestuur in balans

 

Demopolis: Democracy Before Liberalism in Theory and Practice – Josiah Ober (2017)

Josiah Ober, hoogleraar klassieke studies en politieke theorie, onderzoekt in Demopolis de democratie vanuit een verrassend perspectief: los van haar verbinding met het liberalisme. Hij wil democratie analyseren in haar “puurste” vorm, als collectieve zelfbestuurpraktijk die kan worden gerechtvaardigd zonder zich noodzakelijk te beroepen op de liberale nadruk op individuele rechten en vrijheden.

Ober grijpt terug op het klassieke Athene, waar burgers in de polis direct deelnamen aan besluitvorming. Daar ontstond een vorm van democratie die gebaseerd was op drie kernideeën:

1. Collectieve zelfbesturing – burgers beslissen gezamenlijk over de regels die hen binden.

2. Gedeelde waardigheid (dignity) – iedereen in de polis wordt erkend als politiek handelend subject.

3. Publieke rationaliteit – beslissingen ontstaan uit open overleg en gezamenlijke kennisvorming, niet uit willekeur of macht alleen.

Democratie is voor Ober geen natuurrechtelijke noodzaak, maar een politiek instrument dat gemeenschappen in staat stelt hun eigen lot te bepalen. Dit maakt democratie tot een instrumentele vorm van regeren: zij is niet heilig of absoluut, maar waardevol omdat ze stabiliteit, veiligheid en voorspoed kan vergroten.

Daarmee verschilt zijn benadering van de dominante liberale theorie, die democratie vaak verdedigt omdat ze individuele vrijheid beschermt. Ober stelt dat je democratie ook kunt rechtvaardigen vanuit collectieve belangen: burgers willen niet onderworpen zijn aan tirannie, chaos of afhankelijkheid, en zelfbestuur is de beste manier om dat te vermijden.

Een cruciaal concept is de “dignitarian democracy”: een democratie waarin alle burgers worden erkend in hun waardigheid en in staat zijn betekenisvolle politieke bijdragen te leveren. Die erkenning geeft de democratie legitimiteit en bindt burgers aan de gemeenschap.

Tegelijk erkent Ober dat democratie kwetsbaar is. Zonder instellingen die vertrouwen, participatie en deliberatie bevorderen, kan ze vervallen in populisme, oligarchie of chaos. Hij pleit daarom voor checks and balances, brede toegang tot kennis, en een cultuur van betrokken burgerschap.

Ober sluit aan bij actuele debatten over de crisis van de democratie. Hij waarschuwt dat als we democratie uitsluitend definiëren in liberale termen, we blind worden voor haar bredere waarde als collectief instrument van zelfbestuur. Door terug te keren naar de oorspronkelijke, pre-liberale betekenis, kunnen we begrijpen waarom democratie aantrekkelijk blijft, zelfs in samenlevingen waar liberale waarden niet vanzelfsprekend zijn.

In een wereld van groeiende ongelijkheid, populisme en autoritaire dreigingen, biedt Demopolis een belangrijke herwaardering van de democratie als een menselijke uitvinding die veerkracht, gelijkwaardigheid en zelfbestuur kan combineren.