Democratie op drift: hoe verval ook herstel kan worden

 

In Degenerations of Democracy (2022) onderzoeken Craig Calhoun, Dilip Gaonkar en Charles Taylor hoe democratieën niet alleen groeien en bloeien, maar ook kunnen afglijden. Hun kernboodschap is scherp: de grootste bedreiging voor democratie komt niet van buitenaf – niet van migratie of globalisering – maar van binnenuit. Het is de interne erosie van vertrouwen, gelijkheid en solidariteit die haar fundamenten aantast.

De auteurs onderscheiden drie vormen van verval. Allereerst het verlies van vertrouwen. Burgers ervaren dat idealen van vrijheid en gelijkheid steeds meer loze beloften zijn, omdat zij nauwelijks invloed voelen op de invulling ervan. Vervolgens de opkomst van exclusieve identiteiten: het ‘wij tegen zij’-denken dat maatschappelijke solidariteit verdringt en ruimte schept voor polarisatie. En ten slotte de verstoring van meerderheidspraak: manipulaties als gerrymandering, lobbyisme of digitale beïnvloeding die het democratische proces uithollen en de macht concentreren bij enkelen.

Opvallend is hoe waarden die ooit democratisch waren, zoals authenticiteit en meritocratie, onder neoliberaal beleid zijn omgeslagen in mechanismen die ongelijkheid rechtvaardigen. Waar meritocratie ooit stond voor kansen op basis van talent, legitimeert ze nu privilege en uitsluiting. Waar authenticiteit ooit stond voor oprechtheid, is het verworden tot luxeproduct, een statussymbool van de elite.

Toch is het beeld niet enkel somber. De auteurs zien juist ook mogelijkheden tot herstel. Democratie is geen statisch systeem, maar een levend proces dat telkens opnieuw ingevuld kan worden. Spontane burgerbewegingen, directe actie en vernieuwde collectieve waarden kunnen tegenwicht bieden aan het verval. In die zin is degeneratie geen eindpunt, maar een waarschuwing en tegelijk een uitnodiging om democratie opnieuw uit te vinden.

De boodschap van dit boek is helder: democratie sterft niet in één klap, maar brokkelt langzaam af wanneer ongelijkheid groeit, vertrouwen slinkt en polarisatie toeneemt. Maar precies in dat verval schuilt ook de kans op vernieuwing. Democratie is geen vanzelfsprekendheid, maar een voortdurende opdracht.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen