Politieke implicaties van klimaatverandering en het “terug op aarde” komen

 

Bruno Latour – Waar kunnen we landen? (2018) & Facing Gaia (2017)

Politieke implicaties van klimaatverandering en het “terug op aarde” komen

Kernideeën:

Latour stelt dat de klimaatcrisis niet louter een ecologische of technologische uitdaging is, maar een fundamenteel politiek en existentieel vraagstuk:
we weten niet langer waar we zijn, met wie we samenleven, tot welke wereld we behoren, of welke autoriteit nog geloofwaardig is.

1. De wereld is geen gemeenschappelijk referentiepunt meer

  • Klimaatverandering maakt een einde aan het moderne wereldbeeld waarin de mens als soevereine heerser de natuur kon beheersen.

  • De opwarming van de aarde confronteert ons met de grens aan extractie, controle en expansie.

  • Het traditionele onderscheid tussen natuur, maatschappij en politiek valt uiteen: de natuur “komt terug” als politieke actor.

2. De “moderne versnelling” is doodgelopen

  • Latour beschrijft drie bewegingen:

    • De vlucht vooruit: hyperglobalisering en technocratie.

    • De terugval: nationalisme, gesloten grenzen, identiteitspolitiek.

    • De landing: zoeken naar manieren om “terug op aarde” te komen – in relatie met een gedeelde leefomgeving.

3. Politiek herdenken: het “aardeparlement”

  • In Facing Gaia pleit Latour voor een radicale verbreding van de politieke ruimte: niet alleen mensen, maar ook rivieren, bossen, oceanen, dieren en ecosystemen moeten politieke vertegenwoordiging krijgen.

  • Hij stelt een “politiek van terrestrials” voor: verbonden aan de aarde, lokaal én planetair, zonder nostalgie of ontkenning.

  • Ecologie wordt zo het centrum van de democratische vernieuwing.

4. Nieuwe grond onder de voeten

  • Latour stelt dat we politiek opnieuw moeten denken als een oefening in oriëntatie:

    • Waar kunnen we landen?

    • Wat is onze habitat?

    • Met wie moeten we voortaan rekening houden?

🌿 Ecologische politiek is geen niche, maar het nieuwe centrum van alle politiek. De aarde is niet het decor, maar de medespeler.

🔥 Naomi Klein – This Changes Everything: Capitalism vs. the Climate (2014)

De klimaatcrisis als breukpunt van het neoliberale kapitalisme

Kernideeën:

Klein betoogt dat de klimaatcrisis niet zomaar opgelost kan worden met groene technologie of emissiehandel. De crisis is geen “probleem binnen het systeem”, maar een gevolg van het systeem zelf: ongecontroleerd kapitalisme, gebaseerd op uitbuiting van mens en natuur.

1. Klimaat als systeemcrisis

  • Klimaatverandering is een symptoom van een extractieve economie die oneindige groei veronderstelt op een eindige planeet.

  • Het dominante economische model is onverenigbaar met ecologische grenzen.

  • “Marktoplossingen” zoals koolstofmarkten zijn ineffectief of zelfs contraproductief.

2. Ecologische rechtvaardigheid vereist systeemverandering

  • Klein pleit voor een “system change, not climate change”-benadering: democratische controle op energie, herverdeling van rijkdom, beëindiging van fossiele subsidies, en investeringen in publieke diensten.

  • Ecologische strijd moet gepaard gaan met sociale rechtvaardigheid: klimaatbeleid moet ook ongelijkheid, racisme, kolonialisme en armoede aanpakken.

3. Valse oplossingen en techno-optimisme

  • Oplossingen als geo-engineering, marktmechanismen of “groene kapitalisten” zijn afleidingsmanoeuvres.

  • De focus moet liggen op collectieve actie, grassroots-democratie en de dekolonisatie van klimaatbeleid.

4. Hoop uit verzet

  • Klein beschrijft “Blockadia”: een wereldwijde opstand van inheemse gemeenschappen, boeren, activisten, vrouwen, jongeren en arbeiders die opstaan tegen de fossiele industrie.

  • Zij ziet hierin de kiem van een andere wereld: gebaseerd op solidariteit, duurzaamheid en gemeenschapszin.

⚠️ De klimaatcrisis dwingt ons te kiezen: blijven we vasthouden aan een systeem dat ons vernietigt, of bouwen we een wereld waarin mens en natuur samen kunnen floreren?

✝️ Paus Franciscus – Laudato Si’ (2015)

Integrale ecologie: spiritualiteit, gerechtigheid en verantwoordelijkheid voor ons gemeenschappelijk huis

Kernideeën:

Laudato Si’ is een revolutionaire encycliek waarin paus Franciscus klimaatverandering, ecologische vernietiging en sociale ongelijkheid als één morele crisis beschouwt. Hij roept op tot ecologische bekering: een nieuw mensbeeld en nieuwe levensstijl die recht doet aan de aarde en de armen.

1. Alles is verbonden

  • Milieu, economie, armoede, cultuur en spiritualiteit vormen één geheel: een “integrale ecologie”.

  • Milieuschade raakt vooral de armen, de toekomstige generaties en niet-menselijke wezens.

  • “De roep van de aarde is ook de roep van de armen.”

2. Kritiek op consumptiecultuur en technocratie

  • Franciscus bekritiseert de logica van verspilling, winstmaximalisatie en individualisme.

  • Technologie zonder ethiek leidt tot overheersing van de natuur en onverschilligheid voor mensen.

  • We hebben een andere vooruitgangsdefinitie nodig: welzijn, zingeving, verbondenheid.

3. Verantwoordelijkheid en gemeenschappelijk huis

  • De aarde is ons gezamenlijke huis, toevertrouwd aan onze zorg, niet onze exploitatie.

  • Ecologische verantwoordelijkheid is een plicht jegens God, onze naasten en toekomstige generaties.

  • Franciscus roept op tot internationale samenwerking, hervorming van instituties en klimaatrechtvaardigheid.

4. Spirituele dimensie van ecologie

  • Franciscus herwaardeert nederigheid, dankbaarheid en verbondenheid als spirituele attitudes.

  • Hij nodigt uit tot contemplatie van de natuur, eenvoudige levensstijl en innerlijke vrede.

  • Religie is geen obstakel, maar een bron van moreel engagement en hoop.

✨ Ecologie is een morele, sociale en spirituele kwestie: “Het klimaat is een gemeenschappelijk goed, van allen en voor allen.”

🔁 Gezamenlijke rode draad

ThemaLatourKleinPaus Franciscus
Politiek en machtNieuwe ecologische politiek, inclusief niet-menselijke actorenAntikapitalistisch, rechtvaardigheid als voorwaarde voor duurzaamheidMondiale verantwoordelijkheid, rechtvaardige instituties
Kritiek op huidige systeemOntworteld wereldbeeld, technocratieNeoliberaal kapitalisme als structurele oorzaakConsumptiecultuur, technocratische illusies
Alternatief mensbeeldTerrestrials: verbonden aan aarde, afhankelijkSolidaire, strijdende burgerZorgende mens als rentmeester
Moreel appèlNieuwe oriëntatie: waar kunnen we landen?Keerpunt: systeemverandering of rampIntegrale bekering: moreel, sociaal en spiritueel
Collectieve actieAarde als politieke actor, nieuwe vormen van burgerschapGrassroots-activisme, klimaatrechtvaardigheidDialoog, spiritualiteit en mondiale solidariteit

Laat me weten als je deze samenvatting wil laten integreren in een langer essay of in je campagne #MenselijkNederland. Ze lenen zich uitstekend voor een filosofisch-ecologisch manifest dat pleit voor een rechtvaardige samenleving binnen planetaire grenzen.

Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen