Van Wilders tot Orbán: hoe het autoritaire spook Europa rondwaart

 Autoritarisme is geen fenomeen uit een grijs verleden, maar een blijvende menselijke neiging. Dat is de centrale boodschap van Bob Altemeyer in The Authoritarian Specter (1996). Hij laat zien dat sommige mensen structureel gevoeliger zijn voor autoritaire leiders en ideeën. Het gaat niet om een kleine afwijking, maar om een psychologisch patroon dat in elke samenleving aanwezig is en telkens opnieuw kan worden geactiveerd.

Altemeyer beschrijft dit patroon als Right-Wing Authoritarianism (RWA), bestaande uit drie onderdelen: volgzaamheid tegenover leiders en instituties, vijandigheid tegenover mensen die “anders” zijn, en sterke gehechtheid aan traditie en orde. Deze combinatie maakt burgers vatbaar voor zwart-wit denken, intolerantie en het zonder veel twijfel inperken van vrijheden wanneer dat wordt voorgesteld als noodzakelijk voor veiligheid of nationale eenheid.

Zijn onderzoek toont aan dat mensen met hoge RWA-scores vaker vooroordelen koesteren, sneller geneigd zijn burgerrechten op te offeren, en ontvankelijker zijn voor samenzweringstheorieën en “law and order”-retoriek. In gesimuleerde politieke besluitvorming blijken ze systematisch intoleranter en repressiever te handelen.

Deze inzichten zijn onrustbarend actueel. In Nederland speelt Geert Wilders handig in op gevoelens van onzekerheid door “islamisering” als vijandbeeld te schetsen. In Hongarije gebruikt Viktor Orbán het frame van orde en natie om persvrijheid en rechtsstaat af te breken. In Italië zet Giorgia Meloni de nadruk op traditie en culturele homogeniteit als rechtvaardiging voor streng migratiebeleid. Steeds zien we dezelfde dynamiek: autoritaire leiders beloven veiligheid en stabiliteit, maar tasten intussen de fundamenten van democratie en vrijheid aan.

Altemeyer waarschuwt dat dit autoritaire potentieel niet vanzelf verdwijnt. Democratie kan alleen standhouden als burgers kritisch blijven denken, bereid zijn complexiteit te verdragen en niet meegaan in de verleiding van schijnzekerheid en eenvoudige vijandbeelden.

Het autoritaire spook waart altijd rond – ook in Nederland en Europa. De vraag is niet óf het terugkeert, maar hoe wij ervoor zorgen dat het onze samenleving niet in zijn greep krijgt.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen