Wat bindt ons nog? De zoektocht naar een nieuw verhaal voor Nederland

 

Bas Heijne – Staat van Nederland: een zoektocht naar samenhang

In Staat van Nederland onderzoekt essayist Bas Heijne hoe de Nederlandse samenleving aan het begin van de 21e eeuw worstelt met tegenstellingen, verlies van vertrouwen en een zoektocht naar nieuwe gemeenschappelijkheid. Het boek kwam uit in 2017, het jaar waarin hij de P.C. Hooft-prijs kreeg voor zijn beschouwend proza, en bouwt voort op thema’s die hij al jarenlang in zijn columns en essays verkent: polarisatie, identiteit, populisme, en de fragiliteit van de democratische rechtsstaat.

Heijne vertrekt vanuit de waarneming dat Nederland diep verdeeld is geraakt. Het publieke debat is verhard, groepen staan lijnrecht tegenover elkaar, en politici spelen gretig in op angst en woede. Hij stelt dat er een breuk is ontstaan tussen de belofte van gelijkheid en de beleving van ongelijkheid. Hoewel Nederland formeel een democratische rechtsstaat met sociale zekerheid en vrijheden is, voelen veel burgers zich niet erkend of gehoord.

Een belangrijk thema is de spanning tussen het ideaal van de individuele vrijheid en de noodzaak van collectieve binding. Heijne wijst erop dat vrijheid vaak is geïnterpreteerd als het recht om met rust gelaten te worden, maar dat dit ten koste gaat van solidariteit en wederzijdse verantwoordelijkheid. De neoliberale erfenis heeft het individu op de troon gezet, maar tegelijk de samenleving uitgehold: instituties lijken ver weg, politici onbetrouwbaar en de elite losgezongen van het volk.

Heijne koppelt dit aan bredere Europese ontwikkelingen. Hij ziet parallellen met de opkomst van populistische bewegingen in andere landen, waar het wantrouwen jegens elites en instituties dezelfde wortels heeft. Volgens hem kan een samenleving niet bestaan zonder een gedeeld verhaal, een overtuiging dat burgers samen iets groter vormen dan hun eigen belangen. Zonder dat verhaal vallen landen uiteen in losse, wantrouwige individuen.

Een centraal inzicht in het boek is dat de staat niet alleen een juridische en bestuurlijke constructie is, maar ook een moreel project. De kernvraag is volgens Heijne: wat bindt ons nog? Als democratie alleen wordt herleid tot verkiezingen, en als vrijheid wordt verengd tot eigenbelang, dan verdwijnt de democratische ziel.

Heijne zoekt daarom naar manieren om een nieuw verhaal voor Nederland te formuleren, een narratief dat niet alleen appelleert aan angst of nostalgie, maar ruimte biedt aan de diversiteit van de samenleving. Hij pleit voor een herwaardering van solidariteit, gedeelde verantwoordelijkheid en het besef dat vrijheid pas betekenis krijgt binnen een rechtvaardige en inclusieve gemeenschap.

Het boek eindigt niet met kant-en-klare oplossingen, maar met een oproep tot reflectie: Nederland moet zichzelf opnieuw uitvinden in een tijd van globalisering, migratie en groeiende ongelijkheid. De staat van Nederland is kwetsbaar, maar ook open: de richting hangt af van welke waarden we centraal durven stellen.




Reacties

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Geen woorden voor dit verlies – maar ook geen ruimte voor haat

Afbeelding
 Allereerst willen wij onze diepste medeleven uitspreken aan de ouders, familie, vrienden en bekenden van Lisa. Een jong leven is op brute wijze beëindigd. Er zijn geen woorden die dit onrecht kunnen beschrijven. Het verdriet is niet te bevatten. Dat jonge vrouwen op straat niet veilig kunnen zijn, dat zij aangevallen, seksueel misbruikt en zelfs vermoord kunnen worden — dat is onaanvaardbaar. Iedere vrouw heeft het recht zich veilig te voelen, altijd en overal. Niet alle asielzoekers zijn criminelen De verdachte in deze zaak verbleef op een COA-locatie. Dat roept emoties op, maar we moeten oppassen voor de val van generalisatie. Eén dader mag nooit de maatstaf zijn voor een hele groep. Een voorbeeld: toen onlangs een Nederlandse vader zijn eigen kinderen om het leven bracht, concludeerden we terecht niet dat alle Nederlandse vaders kindermoordenaars zijn. Evenmin bestempelen we alle voetbalfans als criminelen omdat sommige hooligans zich misdragen. En toch gebeurt dit mechanism...
Meer lezen

Een moreel kompas voor politiek, bestuur en samenleving

Afbeelding
  1. Naar een rechtvaardige, empathische en duurzame samenleving   Stel je een jonge vrouw voor die door Den Haag fietst, langs de hofvijver en de gebouwen waar wetten en besluiten worden gemaakt. Het lijkt een alledaags beeld, maar in feite draagt het een diepere betekenis: vrijheid van beweging, veiligheid in de openbare ruimte, de vanzelfsprekendheid dat zij haar weg kan kiezen. Dit eenvoudige tafereel is tegelijk symbool voor wat ons land groot maakt – en voor wat er op het spel staat. Nederland is gebouwd op waarden die meer zijn dan politieke leuzen: menselijkheid, rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid, broederschap en de rechtsstaat. Het zijn waarden die we niet mogen beschouwen als vanzelfsprekendheden, maar als opdrachten die telkens opnieuw moeten worden waargemaakt. Ze vormen het fundament van een samenleving waarin mensen niet tegenover elkaar staan, maar met elkaar. In dit essay legt Vital Moors uit hoe we samen een samenleving kunnen bouwen waarin verbin...
Meer lezen

Hegel en de rechtvaardige samenleving: vrijheid, erkenning en de staat

Afbeelding
Inleiding: de vraag naar rechtvaardigheid Sinds Plato en Aristoteles buigt de westerse filosofie zich over de vraag wat een rechtvaardige samenleving is. Voor Hegel, een van de invloedrijkste denkers van de 19e eeuw, was dit vraagstuk onlosmakelijk verbonden met vrijheid. Niet de abstracte vrijheid van het individu alleen, maar de vrijheid die zich realiseert in een gemeenschap van wetten, instituties en erkenning. Zijn Philosophy of Right (1821) is een poging om een filosofisch fundament te geven aan een samenleving waarin vrijheid en rechtvaardigheid samenvallen. Vrijheid voorbij individualisme Hegel zag vrijheid als het wezen van de mens, maar keerde zich tegen het simplistische idee dat vrijheid slechts betekent dat niemand zich met jou mag bemoeien (negatieve vrijheid). Werkelijke vrijheid is voor hem positieve vrijheid : de mogelijkheid om jezelf te ontplooien binnen een redelijke orde die je als de jouwe herkent. Dit sluit aan bij latere denkers als Isaiah Berlin, die het onder...
Meer lezen