Migratie is van alle tijden: Vijf eeuwen beweging, verrijking en verzet

 In Vijf eeuwen migratie bieden Leo en Jan Lucassen een monumentale reconstructie van vijf eeuwen migratiegeschiedenis in Nederland. Hun doel is helder: meningen in het publiek debat toetsen aan historische feiten. Ze tonen aan dat migratie van alle tijden is — geen nieuw fenomeen — en dat periodes van paniek en pessimisme regelmatig worden afgewisseld met fases van acceptatie en bloei.

Het verhaal begint in de zestiende eeuw, toen migranten — vanwege handel, werk of religie — bijdroegen aan de economische groei van de Republiek. De migratie tijdens de Gouden Eeuw versterkte het handelsnetwerk en stadsontwikkeling. De auteurs noemen dit innovatieve periodes waarin migratie essentieel was voor Nederland's bloei.

In de negentiende eeuw, een periode van nationalisme en identiteitsvorming, werden migranten steeds vaker als ‘vreemdelingen’ beschouwd. Er ontstonden juridische barrières zoals de Vreemdelingenwet van 1849, en de categorie ‘de Nederlander’ werd sterker gedefinieerd als exclusief. De auteurs laten zien dat dit wij-zij-denken migranten belemmerde, maar ook leidde tot cultureel isolement en verlies van diversiteit.

De twintigste eeuw kent een migratieboom na de Tweede Wereldoorlog: arbeidsmigranten uit Zuid-Europa en de Marokkaans-Turkse gastarbeiders vullen de wederopbouw. Tegelijkertijd intensiveren migratiepessimisme en angst voor culturele vervreemding. De auteurs constateren dat migratie zowel uitdagingen — zoals segregatie, discriminatie en economische ongelijkheid — als kansen bood, bijvoorbeeld door economische groei en verrijking van de cultuur.

In het laatste hoofdstuk behandelen Leo en Jan Lucassen migratie na 1990, met thema’s als massa-immigratie, integratieproblematiek en de islamdiscussie. Ze beschrijven hoe het integratiepessimisme radicaliseert: groepen zoals moslims worden breed als bedreiging gezien, en politieke figuren als Baudet worden scherp gekarakteriseerd. Desondanks benadrukken ze dat migratie ook in deze periode innovaties en diversiteit bracht en blijft brengen.

De lezer wordt uitgenodigd tot een nuchtere balans tussen winnaars en verliezers. Migratie bracht ontegenzeggelijk fricties — economische uitsluiting, identiteitsdrama’s, sociale spanning — maar ook maatschappelijke vooruitgang, culturele verrijking en gedeelde groei. Historisch perspectief relativeert de sterke polarisering van het huidige debat.

In hun afsluitende reflectie roepen de auteurs historici op als publieke intellectuelen: het debat moet gebaseerd zijn op controleerbare feiten, niet op emotionele of ideologische claims. Ze pleiten voor een historisch bewustzijn dat urgentie en angst relativeert, maar ook waarschuwt voor herhaling van oude fouten.

---

Samengevat: Vijf eeuwen migratie is een krachtige oproep tot historisch gefundeerde perspectieven op migratie. Het ontkracht het idee van migratie als crisis en biedt cijfers, verhalen en analyses die laten zien: migratie bestaat al eeuwen, kan problemen veroorzaken, maar heeft ook onmiskenbare waarde gehad en blijft een motor van maatschappelijke ontwikkeling en diversiteit.